tuyệt thánh khí trí

Lão Tử Tinh hoa- Thu Giang Nguyễn Duy cần .
Nhân Nghĩa Thánh Trí .

&&&

Chương 19 Lão Tử viết :” Tuyệt Thánh khí Trí , dân lợi bách bội . Tuyệt Nhân khí Nghĩa , dân phục hiếu từ “ . ( Dứt Thánh bỏ Trí, dân lợi trăm phần . Dứt Nhân bỏ Nghĩa , dân lại thảo lành ) .

Chương 38 ông lại nói :” Thượng đức bất đức , thị dĩ hữu đức . Hạ đức bất thất đức , thị dĩ vô đức . Cố thất Đạo nhi hậu Đức , thất Đức nhi hậu Nhân , thất Nhân nhi hậu Nghĩa , thất Nghĩa nhi hậu Lễ . Phù Lễ giả , trung tín chi bạc , nhi loạn chi thủ “.

( Đức mà cao là không có Đức , bởi vậy mới có Đức . Đức mà thấp là không mất Đức , nên không có Đức ... Vì vậy mất Đạo rồi mới có Đức , mất Đức rồi mới có Nhân , mất Nhân rồi mới có Nghĩa , mất Nghĩa rồi mới có Lễ . Lễ chỉ là cái vỏ mỏng của lòng trung tín , mà cũng là đầu mối của hỗn loạn .)

Tại sao Lão Tử bảo phải “ dứt Thánh bỏ Trí , dứt Nhân bỏ Nghĩa “? Ông sở dĩ khinh Nhân Nghĩa , là vì ông trọng Đạo Đức , nên mới xem Nhân Nghĩa Thánh Trí là không đủ để thực hiện cái Đạo nơi lòng .Theo ông . Đại Đạo phế , hữu Nhân Nghĩa , Huệ Trí xuất , hữu Đại Ngụy . Lục thân bất hòa hữu hiếu từ . Quốc gia hôn loạn hữu trung thần “ .

( Đạo lớn mất mới có Nhân Nghĩa , Trí Huệ sanh , mới có dối trá , lục thân chẳng hòa , mới có hiếu từ , nước nhà rối loạn , mới có tôi ngay ).

Dùng đến Nhân Nghĩa là khi Đạo nơi người đã mất , con người đã sống trong chia rẽ của nội tâm và ngoại giới . Bấy giớ mới có dùng đến trí mưu mà trị nước :”Dĩ Trí trị quốc , quốc chi tặc ; bất dĩ trí trị quốc , quốc chi phúc ” . ( Lấy trí mà trị nước , là cái vạ của nước , không lấy trí mà trị nước , là cái phúc của nước ) .

Chữ Trí ở đây , là do câu “ dân chi nan trị , dĩ kì trí đa “ dùng làm đối chứng , và có nghĩa là “ đa mưu túc trí “ mưu mẹo khôn xảo , chứ không phải là ám chỉ sự sáng suốt thực thà theo nghĩa thông thường .

Những cái mà ta thường gọi là Nhân , Nghĩa ,Thánh , Trí ...đều là những đức tính của kẻ đã làm mất Đạo , nên Lão Tử chê nó là không đủ cho bậc Chí Nhân , vì bậc Chí Nhân là kẻ “ pháp thiên , pháp đạo , pháp tự nhiên “ .Tức là kẻ sống theo Đạo , theo tự nhiên .

Hơn nữa , Đạo là cái sống Một , người “ bắt chước theo Đạo “ sẽ không còn phân Nhĩ Ngã , Nội Ngoại cho nên không còn thấy có Ta có Người , mà thấy Ta là Người , Người là Ta .Còn lấy Nhân lấy Nghĩa mà xử với nhau , là vì còn thấy Đó không phải Đây , Đây không phải Đó . Nghĩa là còn thấy chia lìa nhau , đó là nhãn kiến Nhị Nguyên , chưa phải nhận thức của con người hòa hợp cùng với Đạo Thể .

Người mà còn dùng đến Nhân Nghĩa là người đã sống xa lìa với Đạo rồi vậy :” Thất Đạo nhi hậu Đức , thất Đức nhi hậu Nhân , thất Nhân nhi hậu Nghĩa , thất Nghĩa nhi hậu lễ ... “

Ở chương 5 , Lão Tử bảo :”Thiên Địa bất nhân , dĩ vạn vật vi sô cẩu . Thánh Nhân bất Nhân , dĩ bách tánh vi số cẩu “ . ( Trời đất không có Nhân , coi vạn vật như loài chó rơm . Thánh Nhân không có Nhân , coi trăm họ như loài chó rơm ) .

Chữ Bất Nhân ở đây là ám chỉ lòng vô tư , không thiên vị của trời đất ; luật của tự nhiên , không riêng cho vật nào cả , không vì kẻ rét mà dẹp mùa đông .

&&&

Luận về sô cẩu , Trang Tử viết :”Con chó rơm lúc chưa bày ra để cúng tế , thì được cất kĩ trong rương bọc bằng gấm vóc ; thầy cúng chay tịnh rồi mới dám đem nó ra . Kịp khi bày ra và cúng tế xong rời thì lại đem quăng nó ra ngoài đường cho kẻ đi đường đạp lên trên lưng nó , kẻ lượm củi hốt về mà chụm , thế thôi ! Nếu lại còn lượm nó mà đem cất giữ trong rương , mặc cho gấm vóc , thì nếu nó không làm cho ta bị chiêm bao , cũng đến làm cho ta bị bóng đè .

Cho nên pháp độ , lễ chế của Tam Hoàng , Ngũ Đế không cần ở chỗ giống nhau mà cần ở chỗ trị được thiên hạ . Như cam , lê , bưởi , quít , tuy mùi vị khác nhau , nhưng đều ăn ngon cả . Bởi vậy , Lễ Nghĩa pháp độ là cái mà ta phải biết tùy thời mà thay đổi cho thích hợp .

Nay lấy ngay như vượn khỉ mà cho mặc áo của ông Châu ắt nó cắn rứt , cào xé , vứt bỏ hết , thế mới vừa lòng cho . Xã hội chế độ xưa và nay khác nhau xa ( cố mà đem cái xưa tròng vào cái nay ) thì cũng như khỉ vượn mặc áo ông Châu vậy .

Cho nên Tây Thi đau tim , nhăn mặt mà thiên hạ cho là đẹp . Có người đàn bà rất xấu kia , thấy thế , về bắt chước ôm tim mà nhăn mặt , những kẻ giàu trong làng thì đóng chặt cửa không dám ra . Kẻ nghèo thấy nó dẫn vợ con bỏ chạy . ( Thiên Vận )

Bình giảng câu “ Thiên Địa bất nhân “ Trần Trụ viết :” trời đất sinh vạn vật , như sinh cây cỏ . Xuân thì đâm chồi , thu thì rụng lá .Đang sinh thì quí , đang rụng thì bỏ đi . Xuân tới sinh lại , nhưng không còn là cây cỏ ngày xưa . Thánh nhân đối với trăm họ cũng thế . Trăm họ , tức là trăm quan lãnh phần thi hành chánh giáo . Trăm quan ngày nay không còn là trăm quan ngày xưa thì chánh giáo ngày xưa cũng không dùng cho ngày nay được nữa .

Như thế , ta thấy Lão Tử phản đối thuyết phục cổ , như Trang Tử thường bài bác Nho Gia nói Nhân Nghĩa để tâng bốc Tiên Vương .

&&&