đạo 3

Lão Tử Tinh Hoa- Thu Giang Nguyễn Duy Cần

&&&

Đạo 3.

B) Về nhân sự :

Những Chương 8 , 9 , 14 , 15 , 16 , 18 , 23 , 25 , 30 , 31 , 32 , 37 , 38 , 41 , 46 , 47 , 48, 53 , 59 , 77 , 79 , 81 . Lão Tử bàn đến cái Đạo về Nhân Sự . Nhưng , thiết yếu nhất là Chương :” Nhân pháp Địa , Địa pháp Thiên , Thiên pháp Đạo , Đạo pháp tự nhiên “ ( Người bắt chước Đất , Đất bắt chước Trời , Trời bắt chước Đạo , Đạo bắt chước Tự Nhiên ) .

Bấy nhiêu lời nói ấy , đủ chỉ cho ta thấy rằng Lão Tử đối với vấn đề Nhân Sinh , chủ trương con người phải bắt chước theo Trời , bắt chước theo Đạo . Bởi vậy , ông thường khuyên ta :” Đạo thường Vô Vi , nhi vô bất Vi . Hầu Vương nhược năng thủ chi , vạn vật tương tự hóa “ .( Đạo thường không làm , nhưng không gì không làm . Bậc Hầu Vương giữ được nó , thì vạn vật sẽ tự thay đổi )

Câu “độc lập bất cải , châu hành bất đãi “ ( Đứng riêng mà không đổi , đi khắp mà không mỏi ) là muốn ám chỉ cái luật mâu thuẫn của Đạo . Đạo thì chí Tịnh , “bất cải “ mà cũng là chí Động “ bất đãi “ . Như khoa học Vật lí ngày nay đã chứng minh , ta thấy rằng trong cái chí tịnh của hột nguyên tử , mà giác quan ta không thể nhận thức khác hơn được , kì thực là 1 cái chí động ( động cùng cực ) .

Rộng lớn hơn , là quả địa cầu ta ở : cái chuyển của quả địa cầu thật là chí động , thế mà ta không dè là có động . Lớn hơn nữa là ngôi Thái Dương , chí tịnh đối với các hành tinh trong Thái Dương Hệ , mà chí động đối với các ngôi Thái Dương khác . Cho hay cái chí Động lại dường như cái chí Tịnh , cái “ không làm “ gì cả mà kì thực là “cái làm “ hiệu quả nhất .

Bản Thể của Đạo thì thấy là “không làm “ gì cả : chí tịnh . Mà kì thực không có gì là không do cái làm của nó mà ra : chí động . Do đó mới có cái hành động Vô Vi là” bất tranh “ , mà không có cái gì tranh được với nó , hay thắng được nó . Hành động Vô Vi , là hành động “ bất tranh nhi thiện thắng “ , ta phải bắt chước theo hành động ấy của Đạo mà “ hành “ cái Đạo ” không tranh “ .Ông lấy nước để ví với Đạo .

Thượng thiện nhược Thủy , thủy thiện lợi vạn vật nhi bất tranh , xử chúng nhân chi sở ố . Cố cơ ư Đạo , Cư Thiện địa , tâm thiện uyên , dữ thiện nhân , ngôn thiện tín , chánh thiện trị , sự thiện năng , động thiện thời . Phù duy bất tranh , cố vô vưu “

( Ở bậc thượng thiện , giống như nước , nước thì ưa làm lợi cho vạn vật mà không tranh . Ở thì hay lựa chỗ thấp , lòng thì chịu chỗ thâm sâu , xử thế thì thích lòng nhân , nói ra thì trung thành không sai chạy , sửa trị thì chịu làm cho thái bình . Làm việc thì hợp với tài năng , cử động thì hợp với thời buổi . Ôi vì không làm nên không sao lầm lỗi ) .

Nhân nguyên tắc “ bất tranh nhi thiện thắng “ , mới có sanh ra những thuyết xử thế : công toại thân thoái , nhược úy tứ lân , và do đó nấy ra những điều răn mình như “ tự căng tự phạt “ ở chương 24 :” tự phạt giả vô công , tự căng giả bất trưởng ... ( tự xem là có công thì không công , tự kiêu căng thì không đứng đầu ... ) hay là “ bất dĩ binh cưỡng thiên hạ “ ( đừng dùng binh mà bức thiên hạ ) ...

Phải chăng đó đều là do cái nghĩa của 2 chữ “ bất tranh “ để giữ gìn cho thân mạng của mình được lâu dài ...mà nẩy sinh ra không ?

&&&

Tôn chỉ của Lão Tử , chỗ khấn yếu nhất là câu : ” thượng Đức bất Đức “ ở chương 38 .

Đoạn văn này cần phải để ý đến 2 chữ Thượng và Hạ .Thượng , là chỉ sự gần với Đạo . Hạ , là chỉ sự xa với Đạo . cái Đức của Đạo , không phải những đức tính như người đời thường nhận như Nhân , Nghĩa , Lễ ... nên mới nói :” thượng Đức bất Đức , thị dĩ hữu Đức , hạ Đức bất thất Đức , thị dĩ vô Đức “.( Đức mà cao là không có Đức , bởi vậy mới có Đức . Đức mà thấp , là có Đức , nên không có Đức ) .

Ta thấy rằng chỗ mà Lão Tử gọi là Đạo , bao giờ cũng có 2 nghĩa : cái Đạo của Bản Thể và cái Đạo của Nhân Sự . Chữ Đức cũng có 2 nghĩa :” cái Đức của Đạo và cái Đức của cái không phải Đạo như Nhân , Nghĩa , Lễ ... Và vì thế Lão Tử trọng Đạo Đức mà khinh Nhân , Nghĩa , Lễ ...

Khinh Nhân , Nghĩa ... không phải là bỏ Nhân , Nghĩa , mà thực ra là cho nó chưa đủ để thực hiện được cái Đạo nơi lòng mình . Còn nói đến Nhân Nghĩa ...là còn phân Nhĩ Ngã ... còn thấy có Người có Ta .
Đạo mà cao , hay nói 1 cách khác , người mà thực hiện được cái Đạo nơi mình rồi , không cần nói đến Nhân , đến Nghĩa , mà vẫn có Nhân có Nghĩa 1 cách hoàn toàn đầy đủ , không miễn cưỡng ... Không cần phải thi hành cái Đạo Nhân , Đạo Nghĩa mà tự nhiên được Nhân được Nghĩa là vì kẻ đã thực hiện được cái đạo nơi mình , không còn thấy có Người có Ta ... mà thấy Người là Ta , Ta là Người .

Cũng không còn thấy có Nội có Ngoại gì nữa mà cả thẩy đều là 1 . Còn nói đến Nhân Nghĩa Lễ la còn thấy có Ta có Người khác nhau . Lời nói này của Trần Trụ cũng đáng để cho ta để ý :” Lão Tử , vì muốn khôi phục cái Chánh Trị Đạo đức Đại Đồng , nên mới cho Nhân Nghĩa Lễ là chưa đủ ...

Nếu chưa rõ được chỗ Chánh Trị Đạo Đức Đại Đồng mà lại chê bướng Nhân Nghĩa Lễ ... đó là kẻ tội nhân của Lão Tử ... “

Hay nói 1 cách khác “ Đại đạo phế , hữu Nhân Nghĩa ...” . Đạo nơi ta đã mất rồi , ta mới nhận thấy có Người có Ta nên mới có bày ra Nhân Nghĩa để nối lại cái Sống Một đã bị chia lìa .

Còn thấy Nhĩ Ngã , Nội Ngoại là còn sống trong nhận định sai lầm của Tư Ngã của nhãn kiến Nhị Nguyên . Trang Tử , ở chương Thiên Vận giải thích vấn đề này có nói :”Thương Đại Tể là Đảng hỏi Trang Tử cái nghĩa của chữ Nhân . Trang Tử nói :” Ấy là đức của hổ lang “, Đảng hỏi :” sao vậy ?” Trang Tử nói :” Cha con nó thân nhau , sao gọi là bất nhân .”

Đảng hỏi :” Còn Chí Nhân thì sao ?” Trang Tử nói :” Chí Nhân không thân ai hết .” Đảng hỏi :” Tôi nghe nói không Thân thì không Thương , không Thương thì không Hiếu . Gọi người Chí Nhân là không có Hiếu được không ?” Trang Tử nói :” Không phải vậy , Chí Nhân cao lắm , Hiếu không đủ để nói đến “.

Như vậy , ta thấy kẻ mà khuyên ta “ thiện giả , ngô thiện chi , bất thiện giả , ngô diệc thiện chi ; tín giả , ngô tín chi , bất tín giả , ngô diệc tín chi “ lại bị người đời cho là Vô Luân Lí chẳng phải là oan lắm ru !

Đối với kẻ phải với ta , ta ở thành tín với họ , thì đó là lẽ thường rồi ! Nhưng , đối với kẻ ở quấy với ta , đối với kẻ bội phản ta , thế mà ta vẫn cứ một mực ở phải với họ , thành tính chung thủy với họ , thì có cần phải đem Nhân , Nghĩa , Lễ , Trí , Tín mà bàn với ta nữa không ? Ta là kẻ đã đứng trên loài người : Đạo Đức luân lí thông thường như Nhân Nghia Lễ Trí Tín đều là qua nhỏ bé đối với ta vậy !

Khác với Nho , Lão Tử khuyên ta “ dĩ Đức báo oán “ , và dùng chữ Từ để đối xử với tất cả mọi người , bất phân kẻ thiện ngưới ác , thì chữ Từ ấy phảng phất với chữ Bác Ái và Bát Nhã Bình đẳng của Nhà Phật . Những kẻ vịn lẽ Lão không phân Thiện Ác và cho ông chủ trương Vô Luân Lí là hiểu sai ! Phải nói rằng luân lí của Lão là 1 thứ siêu đẳng luân lí mới đúng hơn .

&&&&