Vô Vi 4

Lão Tử Tinh Hoa –Thu Giang Nguyễn Duy Cần
Vô Vi 4.
Nghệ thuật Đông Phương chịu ảnh hưởng rất nặng tư tưởng hư không , cho nên bao giờ cũng có khuynh hướng biểu diễn cái vô cùng vô tận của vũ trụ trong những cái gì nhỏ bé , thiếu sót như câu văn , nét học vô cùng hữu hạn của chúng ta .
Trong phép hội họa của người Tây Phương , người ta rất để ý đến cái luật viễn thị , phân biệt rõ cái gần cái xa . Trái lại , đối với nghệ sĩ Đông Phương , tôi muốn nói đến phái Đạo học ,lại muốn tiêu diệt cái luật ấy , tức là muốn tiêu hủy cả cái quan niệm về không gian bằng sự bất chấp cái luật viễn thị của Tây Phương . Điều quan trọng đối với người nghệ sĩ Đông Phương là tìm cách nắm lấy cái căn bản của Vũ Trụ , nghĩa là cái tinh hoa , cái vô cùng vô tận ẩn núp trong từng sự vật .
Sao gọi là gần ? Sao gọi là xa ? Đấng Thượng Đế , Trời hay Đạo , có khi gần ta hơn cái Tiểu Ngã của ta . Ngọn núi xa kia có khi lại gần ta hơn là những cây cối xung quanh ta . Lắm khi ta đang ngồi trên chiếc ghe trôi trên dòng sông , mà ta lại đang khao khát đi tìm nước uống , như đang sống trong tự do mà chả biết tự do là gì cả !
Lục Tổ Huệ Năng phái Thiền , ngày kia đã giải quyết cuộc cãi nhau giữa 2 nhà sư về là Phướn trước Chùa .. Một nhà sư bảo : chính gió làm cho là phướn bay . Nhà sư khác bảo : Chính là phướn bay . Huệ Năng nói : Chả phải lá phướn lay động hoặc gió làm cho lá phướn lay động , mà chính cái tâm của các ông động .
Tất cả mọi hình thức đều là những hình thức tương đối của sự động chuyển , chứ không phải là hình thức tuyệt đối . Nghệ thuật phải cố gắng đạt đến chỗ tuyệt đối là vô ngôn .Cho nên theo Đông Phương Thi đứng sau Họa , vì Thi còn hữu ngôn mà Họa là vô ngôn . Một bức họa nói lên bằng cả trăm ngàn lời .
Tìm cách để nắm lấy cái tuyệt đối nên phải phá hủy các hình thức tự nhiên có tên , để tạo lấy những hình thức mĩ thuật không tên .Vì vậy, mới có lối cấu tạo hỗn động , không lề lối nhất định gì cả . Thay vì vẽ 1 cái cây đầy đủ , họa sĩ thượng thặng chỉ vẽ có cái thân cây không gốc , không ngọn . Một ngôi nhà chỉ thấy có cái nóc ở góc cạnh nào thôi . Vậy thì , cái công dụng của mĩ thuật theo lối họa này là để thực hiện câu “ khúc tắc toàn , oa tắc doanh “của Lão Tử . Những hình thức tuyệt đối gây được nhiều mĩ cảm nhất , là những hình thức bất toàn và trống không , những hình thức không hình thức .Giá trị thật về mĩ cảm luôn luôn ở nơi giá trị của sự khêu gợi .

Hư không trong hội họa Đông Phương , cũng được tượng trưng bằng những nét bút mạnh và thẳng ... dường như chỉ phớt qua trên mặt giấy , và ta có cảm giác là nó đang bay đi , không chịu trụ vào mặt giấy . Cho nên người ta đánh giá 1 họa sĩ nơi những nét bút vừa mạnh vừa nhẹ nhàng , và táo bạo của họ .

Nhất là trên những bức tranh thủy mặc , họa sĩ chỉ dùng có 1 màu đen đậm nhạt hòa với nước lã trên tờ giấy trắng thôi , chứ không thích màu sắc lòe loẹt . Là vì chỉ có sự đơn giản nhất mới tượng trưng được Hư Không , nghĩa là sự vô cùng . Âm Dương dùng làm bóng tối và ánh sáng , mực đậm thì bóng sáng sẽ tỏ hơn . Cho nên với sự đậm nhạt của màu đen mà màu trắng trở thành nổi nhiều nổi ít .
Vạn vật phụ âm nhi bảo dương , xung khí dĩ vi hòa .
Xung khí tức là cái khí của hư vô , ở hội họa , nó là những nét bút làm cho âm dương trong bức họa được điều hòa . Muốn nhận thấy cái thần trong chữ viết hay bức họa , người ta cứ nhìn cái nét bút của nghệ sĩ .
4 điễm vừa kể trên , như sự bất chấp luật viễn thị , sự cấu tạo không nguyên tắc , sự chú trọng về nét bút , và thủy mặc là những đặc điểm của ngành hội họa phái siêu thoát của Trung Hoa đều có công dụng thoát khỏi không gian ... để cho được cận với hư không .
Bởi vậy 1 học giả Tây Phương rất thâm về Đạo học Đông Phương đã khuyên người Tây Phương của họ, nếu muốn đọc sách của người Đông Phương , đừng lưu ý đến lời , mà hãy lưu ý đến những gì sách đã khêu gợi được mà thôi .
Thi văn cũng như hội họa thượng thặng của Đông Phương vì vậy mà quý sự giản dị , cô đọng và hàm súc . nhất là hết sức khêu gợi với những hình ảnh lung linh , những câu văn không lời ( Vô ngôn ) , dài ngắn bất thường . Phải biết đắc ý nhi vong ngôn , thì mới có thể thưởng thức được nghệ phẩm của Đông Phương , như Trang Tử đã nói :
Sống là quân bình , vì Đạo là Quân Bình . Nhưng có mất Quân bình , mới có động chuyển mà thôi . Có mất quân bình giữa 2 luồng điện Âm Dương mới có dòng điện .Có mất quân bình giữa nóng và lạnh mới có luồng gió mát , mới có sự vận chuyển của thiên nhiên . Những sự mất quân bình ấy trên thế gian này , mới thấy tưởng chừng như không có quân bình , mà kì thực là những sự mất quân bình tạm , đang tìm cách để lập lại cái quân bình đã tạm thời bị gián đoạn .
Những hình thức cân đối , làm cho ta cảm thấy như 1 cái gì bất động , nghĩa là thiếu sống . Bởi vậy , thi sĩ như nhạc sĩ ,phải biết làm mất để giữ cho còn , chứ không nên : “ tri đắc nhi bất tri thất , tri tồn nhi bất tri vong “ .Làm cho mất để giữ cho còn là phải biết câm lặng khi đang nói sướng mồm , biết phá niêm luật , biết giả vở bỏ quên bỏ sót , phải biết ấp a ấp úng ... như trước đây đã nói ... Đó là nghệ thuật tối cao rất khó cho hạng nghệ sĩ tầm thường .
Lão Tử khuyên ta “ thượng đức nhược cốc “
Phải lấy đó làm câu châm ngôn vàng ngọc ,1 mật pháp của văn nghệ thượng thặng . Thiện dụng Hư Vô đâu phải dễ .
&&&
Thật là thì , không nên có sự dài dòng giải nghĩa : đừng nói ra hết , đừng kết luận ... Thi sĩ là người biết giữ im lặng , biết “ tri túc tri chỉ “.
Trong quyển “ tâm tình người đẹp “ Vũ Hoàng Chương có trích đăng ít bài thi của nữ thi nhân Simone de la Coeuillerie bắt chước theo điệu Hài cú của Nhật .Những bài này có 1 hấp dẫn mới lạ , làm rung cảm lòng ta , gợi cho ta vài ý niệm của cái vô tận ... của thi văn .
Tôi xin đơn cử 2 bài để đối chiếu , bài Cây Bông Hồng và bài Buổi Hôm Qua :
Một cây hồng ... ba bông hồng
Một bông thì để bày trong điện thờ
Bông kia để đặt trong mồ
Còn bông này để dành cho động phòng .
Ba bông cùng 1 bông hồng .

Như vậy là hay rồi ! Nhưng không sánh kịp sức khêu gợi của bài sau này :

Hôm qua một đạo binh
Không làm tôi sợ
Chiều nay tôi sợ bóng mình .

Đó là thi của vô biên .Thi mà được giải nghĩa , được kết luận ...là thi bị cùng tận hóa rồi ! bai thi Cây Bông Hồng ít chất hư vô hơn bài Buổi Hôm Qua ...
Về phương diện xử thế , nhà Đạo học xử sự cũng như nhà nghệ sĩ : hiền giả là 1 thi nhân .Theo người Đông Phương Thi và Đạo là 1 .

&&&&&&