tri túc tri chỉ

Lão Tử Tinh hoa- Thu Giang Nguyễn Duy cần .
Tri Túc Tri Chỉ

&&&

Hai chữ Tri chỉ , tri túc là then chốt đạo xử thể của Lão Tử . Mà cũng là vấn đề khó khăn nhất . Biết dứng thì còn tương đối dễ ... chứ biết đủ thì phải lấy tiêu chuẩn nào mà qui định ? Nghĩa là biết đến đâu là đủ để mà ngừng lại cho kịp thời , cho vừa lúc ?

Ta nên để ý đến chủ trương của Lão Tử là Đạo . Đạo là gì ? Theo Lão Tử : Đạo , tức là cái luật Quân Bình của Vũ trụ , chi phối cả Vạn Vật , không cho ta có quyền làm 1 cái gì thái quá . Đạo, chủ trương và bao trùm vạn vật , luôn luôn có mặt trong tất cả mọi sự vạn vật . Nó có phận sự điều chỉnh lại những cái gì thái quá , vượt mực trung . Hễ “cao thì ép xuống , thấp thì nâng lên , dư thì bớt đi , hụt thì bù vào “ , đặng mà lập lại cái thế quân bình , không cho thiên hẳn về 1 bên nào cả của cái đòn cân Thị Phi , Thiện Ác ...

Ông nói :” Thiên chi đạo , tổn hữu dư , bổ bất túc “ ( Đạo trời thì bớt chỗ dư , bù chỗ thiếu ).

Trong đạo xử thế , quan trọng nhất là vấn đề Thị Phi .Thiện Ác . Sao là phải , sao là quấy ? Sao là Lành , sao là Dữ ? Lão Tử cho rằng :” Thiên hạ đều biết tốt là tốt , thì đã có xấu rồi . Đều biết lành là lành , thì đã có cái chẳng lành rồi . Bởi vậy , Có và Không cùng sanh . Khó và Dễ cùng thành . Ngắn và Dài cùng sánh . Cao và Thấp cùng chiều . Giọng và Tiếng cùng họa .Trước và Sau cùng theo .( chương 11)

Rồi ông lại nói :”Phản giả , Đạo chi Động “ ( cái động của đạo là phản biến ). Cái Phải biến thành cái Quấy , cái Lành biến thành cái Dữ , cái Vinh biến thành cái Nhục ... ( Héraclite cũng nói :” cũng chỉ là 1 sự vật ở nơi : ta : sống và chết , thức và ngủ , trẻ và già . Những cái sau này , khi biến động lại trở thành những cái trước kia , và những cái trước kia khi phản biến lại trở thành những cái sau này ) . Ông lại nói :” Lạnh trở thành nóng , nóng trở thành lạnh , ướt trở thành khô , khô trở thành ướt .

Tức là chỗ mà Kinh Dịch bảo :” vật cực tắc phản , vật cùng tắc biến “ , nhưng hễ biến thì biến thành cái mâu thuẫn của nó . Tức là hễ Dương cực thì Âm sinh , Âm cực thì Dương sinh . Như trong Dịch Kinh đã nói , đó là cái luật bất di bất dịch của Tự Nhiên của Đạo .

Thật vậy , tùy trường hợp riêng biệt của mỗi người , ta thường thấy 1 chất thuốc , với 1 độ nào , nó là thuốc bổ .Mà với 1 độ nào , nó sẽ thành thuốc độc .Việc đời cũng thế , cái mà ta gọi là phải , chỉ có thể phải ở 1 mực độ nào , trong những trường hợp nào .Chứ không phải nó luôn luôn là phải , bất cứ ở trường hợp nào .

Như việc ăn , tự nó không phải mà cũng không quấy . Khi đói , thì ăn là phải , nhưng cũng chỉ phải ở 1 mực độ nào , ở những trường hợp nào mà thôi . nếu ăn quá độ , hay ăn không phải lúc , thì không thể còn gọi là “phải “ được nữa .

Cho nên , làm cái Phải nào , hoặc theo 1 cái Phải nào , cần phải xem xét trước cái lúc mà cái Phải ấy , vượt mực Trung biến thành cái Quấy . Tức là phải biết xem xét coi cái Phải ấy nên dừng nơi đâu , để nó đừng vượt mực Trung để biến thành cái Quấy .Đó là “biết dừng lại “ ( Tri Chỉ ) vì đã biết rõ đến đâu là dủ ... Tri Túc .

Chương 44 Lão Tử nói :” Danh dữ thân thục thân , thân dữ hóa thục da ; đắc dữ vong thục bệnh ? Thị cố thậm ái tất thậm phí , đa tàng tất hậu vong . Tri túc bất nhục , tri chỉ bất đãi ... khả dĩ trường cửu “

( Danh và Thân , cái nào quí hơn ? Thân và Của , cái nào trọng hơn ? Đặng và Mất , cái nào khổ hơn ? Vậy nên , thương nhiều ắt tổn nhiều , chứa nhiều ắt mất nhiều . Biết đủ , không nhục . Biết dừng không nguy , và có thể lâu dài ) .

Qua chương 46 ông nói thêm : ” Họa mạc đại ư bất tri túc , cữu mạc đại ư dục đắc . Cố tri túc chi túc , thường túc hĩ “

( Không họa nào lớn bằng không biết đủ , không hại nào to bằng muốn đặng . Bởi vậy , biết đủ trong cái đủ , mới luôn luôn đủ .)

Nên để ý nhất câu “ tri túc chi túc “ ( biết đủ và biết dừng ) lại nơi đó , đó là tất cả sự khôn ngoan sáng suốt của con người .

Có kẻ cho rằng câu này của Lão Tử làm ngăn cản bước “ tiến bộ “ của loài người , nhưng thực sự nó là câu châm ngôn vàng ngọc để “lánh nguy cầu an “ và mưu được hạnh phúc cho cá nhân cũng như đoàn thể , tránh cho con người tất cả tội ác do lòng tham muốn đèo bòng vô tận xui ta làm con thiêu thân cho vị Thần Tiến Bộ và lòng tham dục vô bờ bến của con người .

Thái quá cũng như bất cập , đều không hay cả . Nhưng theo Lão Tử , thì thà bất cập hơn là thái quá , vì thái quá bao giờ cũng nguy hiểm . Bất cập thì sẽ còn phát triển mạnh thêm và gây nhiều hứng thú , còn thái quá thì là dọn đường cho sự phản biến ngược với kết quả mình mong muốn :” Tương dục phế chi tất cố hưng chi “

&&&&&&