vô vi 3

Lão Tử Tinh Hoa – Thu Giang Nguyễn Duy Cần
Vô Vi 3.

Thi phú mà vượt lên thật cao , cũng vượt lên cả Mộng và Thực , mà vào cõi Hư Không , nghỉa là không còn Mộng không còn Thực chi nữa , cũng không còn Trang Châu , cũng không còn Hồ Điệp .

Trang Châu mơ thấy mình hóa bướm , Châu lấy làm thích thú , không nhớ mình là Châu nữa . Chợt khi tỉnh giấc , thấy mình là Châu , cũng không nhớ mình là bướm ... Bướm và Châu , Châu và Bướm , ai thực , ai hư ? Cái ta của Châu , không rõ thực tế ở đâu ? Tâm quên ( hư ) thì cảnh cũng hư .mất cả 2 , mới là Đạo . Đó là đạt đến cái “ Tâm Huyền Đồng “ nên gọi là Tâm Hư .

Thật đúng với câu thi thần của Cao Bá Quát “đem mộng sự đọ với chân thân thì cũng hệt “
Một vị chân tu , ban đầu tu thì còn thấy Phật trước mắt , nhưng tu mãi ... thì mất Phật , vì Phật đã trốn mất về Tây Phương .

Tâm có hư mới có thể giàu vô lượng , cho mãi mà không hết : “Càng cho , càng thêm nhiều “ ( Thánh nhân bất tích , kí dĩ vi nhân kỉ dũ hữu , kí dĩ dữ nhân kỉ dũ đa ) .
Và bởi có cái tâm hư nên người theo phong thái Lão Trang luôn luôn có cái phong thái tự do phóng khoáng , không bị hạn chế trong bất cứ khuôn khổ nào của nhân vi .
Đời sống là 1 cuộc “hằng chuyển nhi bộc lưu “ , 1 cái gì đã qua là qua hẳn , không thể còn lo mà sửa đổi lại được ! Dòng đời cuồn cuộn như nước chẩy :” thệ già như tư phù , bất xả trú dạ “ ! Từng lúc từng mới , và mỗi cái niệm . Là 1 cái đã qua .

Có người hỏi Tào Sơn Hòa Thượng : thế nào là đạo ? Ngài trả lời :”Trả lời quả không khó . Nhưng điều thiết yếu là người phải bắt kịp câu ta nói ngay khi vừa thoát khỏi cửa miệng kìa ! Được vậy là người đã gần Đạo . Bằng không , sau đó người sẽ suy luận hoang mang rồi lại đổ lỗi về cho ta . Vậy , thà ta im lặng còn hơn , để tránh cho nhau những điều lầm lẫn “.

Về phương diện nghệ thuật nói chung .công dụng của Hư Không cũng được áp dụng bằng phép khêu gợi ... Dùng lời nói hữu hạn , không làm sao miêu tả được cái vô hạn như Chân Lý , cho nên công dụng của cái Không trong nghệ thuật Đông Phương là nghệ thuật biểu diễn cái Không Lời !(Ngôn vô ngôn ) . (Nói mà không có nói ) như Phật tổ Như Lai , sau khoảng 49 năm thuyết pháp đã long trọng tuyên bố : “ chưa từng nói 1 lời nào “.

Trong văn nghệ phẩm thượng thừa của Đông Phương , vì vậy , phần nói lên được , không phải là phần chính . Phần chính lại là phần không nói được nên lời , bất cứ trong câu văn hay bức họa .

Những bức tranh không lời , rất dồi dào ý nghĩa hơn những bức họa có lời ...Những bản nhạc không lời thâm trầm hơn những bản đàn có lời , bị hạn chế trong 1 ý niệm của thi nhân . Người ta bảo :” Kẻ nào chưa biết tự hạn chế , không bao giờ biết viết văn “. Đúng ! Nhưng tôi muốn nói thêm : kẻ nào chưa biết phải giữ im lặng những chỗ cần im lặng , cũng chưa có thể viết được văn hay . Không có gì làm chán người ta bằng kể lể dài dòng và nói đến : “cạn tàu ráo máng “ .

Lão Tử nói rất đúng :” Người ôm ấp được Đạo cả , không bao giờ muốn đầy “ ( Bảo thủ Đạo , bất dục doanh ) Là tại sao ? Là vì ” cái gì sâu thì lại đầy “ (oa tắc doanh ) , mà đầy thì đổ không chưa được gì cả . Bởi vậy văn chương nghệ thuật Đông Phương thuộc về Đạo học đều chăm chú vào những cái gì “ bất toàn “ những cái gì “cong queo “ nói vòng quanh hay giả vờ , những cái gì thiếu thốn .

Khúc tắc toàn
Uổng tắc trực
Oa tắc doanh
Tệ tắc tân
Thiểu tắc đắc
Đa tắc hoặc.

Phàm cái gì thiếu cũng hay hơn đủ , lại càng hay hơn cái thừa . Trong văn chương nghệ thuật , hễ bớt lời là thêm mạnh cho ý ...Ý mà rườm rà sẽ làm giảm bớt sức khêu gợi và lòng hứng thú :” tổn nhi chi ích , ích chi nhi tổn “ ( bớt là thêm , thêm là bớt ) . Không nói , nhưng nếu cần phải nói , thì chỉ nên nói nửa lời thôi .

Nhà văn Nhật Bản Okarura Kakuzo cũng nhận xét rằng :” Hư vô là toàn năng , vì nó có sức chịu đựng hết thẩy vạn vật .Chỉ có trong chỗ hư không mới có thể phát sinh những sự chuyển động . Kẻ nào tự làm cho mình biến thành 1 cái hư không để cho kẻ khác có thể đi vào , kẻ ấy có thể làm chủ được mọi tình thế ... ngay trong lí thuyết của mọi lí thuyết về môn kiếm thuật hay môn đấu vật đều căn cứ vào sự áp dụng của hư không .

Sở dĩ thuật tự vệ của Nhật Bản mà ta thường gọi là Nhu Thuật hoặc Nhu Đạo là do câu “ Nhu thắng cương , nhược thắng cường “ của Lão Tử . Trong Nhu Đạo , cái mà người ta gọi là dùng phương pháp đề kháng bất bạo động , chính là phép tạo ra 1 cái thế Hư Không để dụ địch cho kiệt lực ( vì họ quá dùng đến cái đạo hữu vi hay ngạnh công ) . trong khi đó mình vẫn giữ thế bất động quân bình ( vô vi ) để cầm vững khí lực và chiến thắng trong phút cuối cùng . Áp dụng phép Hư Không trong nghệ thuật , thì dùng đến sự khêu gợi hơn là nói thẳng ra .

Đó là thuật dè dặt và gìn giữ lời nói , không nói hết ý nghĩ của mình . Đó là để cho người thưởng thức nghệ phẩm của mình có được cơ hội tự mình tìm chỗ chưa nói ra mà hoàn thành ý nghĩ đang bỏ sót . Như vậy người thưởng thức nghệ phẩm cảm thấy mình cũng là người đã 1 phần nào góp phần cộng tác trong tác phẩm . Trong tác phẩm có nhiều chỗ trống để cho ta tha hồ thả hồn thẩm mĩ chứa chan của ta thâm nhập vào đó .

Những chỗ không lời ( hư ngôn ) ấy , tuy thấy là im lặng nhưng là thứ “ im lặng hùng biện “ , có khi còn hùng biện hơn cả sự hùng biện nữa .:” Đại biện nhược nột “. Nên chi lão Tử mới bảo rằng công dụng của nó vô cùng huyền diệu .

Một câu văn , 1 bài văn , 1 quyển sách hoặc 1 nghệ phẩm mà được hoàn toàn thành công là nhở ở những chỗ thấy như thiếu sót , như là dở dang ...tức là còn những chỗ khuyết hám cố ý của nghệ sĩ cho nên chỗ dùng của nó không bao giờ hết .Cũng như thật đầy đủ lại dường như trống không , thì chỗ dùng của nó mới vô cùng ... Nói thẳng mà giả vờ như nói vòng quanh , thật khéo lại dường như vụng về , thật hùng biện lại dường như nói chẳng ra lời ... Đó là phép thiện dụng Hư Vô .

&&&

Tóm lại Lão Tử sở dĩ chủ chương Hư Vô và Vô Vi Thanh Tịnh , là vì ông chú trọng đến cái gốc hơn cái ngọn của Vạn Hữu .
Người ta trách văn chương của Lạo Tử quá cô đọng , thiếu rõ ràng tách bạch như văn chương người Tây Phương ngày nay ... là vì người ta chưa rõ cái công dụng vô cùng sâu sắc của Hư Vô !
... Đại thành nhược khuyết ...
Đại doanh nhược xung
Đại biện nhược nột ...
Kì dụng bất cùng !

&&&&&&