Đạo Đức Kinh 71

Lão Tử Đạo Đức Kinh – Nguyễn Hiến lê
&&&
71) Phiên âm :
Tri bất tri thượng , bất tri tri bệnh . Thánh nhân bất bệnh , dĩ kì bệnh bệnh . Phù dung bệnh bệnh , thị dĩ bệnh bệnh .
&&&
Gọn quá hoá tối . Câu đầu : những chữ tri bất tri , bất tri tri , không ai biết tác giả muốn nói gì . Chỉ có thể đoán nghĩa thôi .Chúng ta đã thấy 4 cách đoán :
1) Tri bất tri thượng , là biết cái không thể biết được , tức đạo thì là cao minh . Nhưng còn bất tri tri bệnh , là không biết cái gì có thể biết được , tức cái tri thức vụn vặt của thiên hạ , thì cũng đáng khen chứ , sao lại gọi là bệnh , là sai lầm ? Giảng cách đó nghe không thông .
2) Tri bất tri , nghĩa cũng giống như học bất học , trong chương 64 , biết được cái vô tri vô thức , tức mỗi ngày giảm dần tri thức của mình đi, cho tới hồn nhiên , chất phác , như vậy là cao minh . Nhưng còn bất tri tri , thì dịch ra sao ? tất cũng phải dịch như cách trên nghe cũng không xuôi .
3) Biết mà cho là mình không biết , thì là cao minh . Không biết mà cho là mình biết , thì là sai lầm . Hiểu như vậy thì câu này đả quan niệm : Tri chi vi tri chi , bất tri vi bất tri . của Khổng Tử . Cách hiểu này được nhiều người theo .
4) Biết mà làm ra vẻ ngu tối , không biết thì là cao minh .Trong bản dịch dưới đây, chúng tôi theo cách này vì hợp với chủ trương : hoà kì quang .( che bớt ánh sáng của mình đi ) và : tri giả bất ngôn .

Biết mà làm ra vẻ ngu tối là cao minh . Không biết mà làm ra vẻ biết rõ , sáng suốt là sai lầm . Thánh nhân sở dĩ không có tật sai lầm đó vì nhận cái tật đó là tât .( dĩ kì bệnh bệnh – chữ bệnh trên là động từ , chữ bệnh dưới là danh từ ) . Cho cái tật sai lầm đó là tật cho nên mới không sai lầm .

&&&&&&

72) Phiên âm :
Dân chi uý uy tắc đại uy chí . Vô hiệp kì sở củ , vô yếm kì sở sinh . Phù dung bất yếm , thị dĩ bất yếm . Thị dĩ thánh nhân tự tri bất tự hiện .Tự ái bất tự quí . Cố khứ bỉ thủ thử .
&&&
Dịch nghĩa :
Dân mà không sợ sự uy hiếp ( tức hà chính , bạo hình ) của vua thì sự uy hiếp lớn của dân sẽ đến với vua ( tức dân sẽ nổ loạn ) . Đừng bó buộc đời sống của dân ( để cho dân an cư ) , đừng áp bức cách sinh nhai của dân . Vì không áp bức dân nên dân mới không bức lại vua ( không phản kháng ) .
Vì vậy , thánh nhân biết quyền năng của mình mà không biểu lộ ra , yêu cái đức của mình mà không tự cho là tôn quí . Cho nên bỏ cái sau ( tự hiện , tự quí ) mà giữ cái trước ( tự tri ,tự ái ).
Câu đầu , chữ uy có người hiểu là : cái đáng sợ . Hoặc uy quyền ( dân không sợ uy quyền của vua thì vua mau được uy quyền )
Câu thứ 2 , có người hiểu là : đừng làm hẹp chỗ ở của dân , đừng chê chỗ ở của mình là hẹp .
Đoạn dưới , tự tri , tự hiện ,tự ái , tự quí , là biết mình , không khoe ,yêu mình , quí mình .
#
Ghi nhận riêng :
Những nước nghèo , bị kìm kẹp , độc tài hà khắc , dân chả làm được gì cả , vì như là 1 cục bột , 1 khúc gỗ , vô cảm …không sao đủ lực áp bức vua được … Nhưng nước bị mất là do ngoại bang , do thế lực ngoài mà thôi ! Khi có nguy biến , trong nước dân bất hợp tác , ví có hợp tác cũng vô ích , vì không có đầu óc , ù lì , như cục bột , chì sai đâu làm đó , máy móc .
Bây giờ , mất nước do Kinh tế , lực sản xuất kinh tế trong nước yếu kém , nên kinh tế nước ngoài tràn vào , lũng đoạn . Thế cho nên , sức dân quan trọng . Làm cho dân hiểu biết và hợp tác là nhiệm vụ của bậc trên .
Giáo dục chương trình hay , giỏi , tạo trí thức cao , tạo 1 nền kỹ thuật cao . mới đủ lực chống lại giặc kinh tế nước ngoài .
Chứ dùng người yếu kém mà cho giữ chức vụ cao , bổng lộc nhiều .Thì dân chả muốn tiến bộ ? Vì học nhiều mà không trọng dụng thì học làm gì ?
#
&&&&&&

73) Phiên âm:
Dũng ư cảm tắc sắt , dũng ư bất cảm tắc hoạt . Trú lưỡng giả hoặc lợi hoặc hại , thiên chi sở ố ,thục tri kì cố ? Thị dĩ thánh nhân do nan chi .
Thiên chi đạo , bất tranh nhi thiện thắng , bất ngôn nhi thiện ứng ,bất triệu nhi tự lai , thiện nhiên như thiện mưu .
Thiên võng khôi khôi , sơ nhi bất thất .
&&&
Dịch nghĩa :
Mạnh mẽ về dám làm ( tức quả cảm cương cường ) thì chết . Mạnh mẽ về không dám làm ( tức thận trọng như nhược ) thì sống . Hai cái đó cùng là mạnh mẽ , mà 1 cái được lợi , 1 cái bị hại . Ai mà biết được tại sao trời lại ghét cái đó ( cái cượng cường ) ? Dẫu thánh nhân cũng còn cho là khó biết thay .
Đạo trời không tranh mà khéo thắng , không nói mà khéo đáp , không gọi mà vạn vật tự tới , bình thản vô tâm mà khéo tính mọi việc . Lưới trời lồng lộng thưa mà không lọt .
Bất ngôn nhi thiện ứng , nghĩa cũng như câu Thiên hà ngôn tai , tứ thời hành yên , vạn vật sinh yên . (trong Luận Ngữ ). Bốn mùa qua lại , vạn vật sinh trưởng , đó là trời khéo đáp.
Bất triệu nhi tự lai , có người dịch là : trời không đợi gọi mà tự tới . Bình thản vô tâm , tức là thuận theo tự nhiên , không có tự ý .
#
Ghi nhận riêng :
Mạnh mẽ về dám làm , thì chết ? Như xây cầu Cần Thơ , làm liều , làm nhanh mạnh ? Đúng như thế không ? Chúng ta hay đốt giai đoạn , như muốn trồng cây mau có trái ăn ? Làm sai luật thiêh nhiên . Muốn tiến nhanh , nên tai hoạ ẩn sau đó ? Như nhà máy thải chất độc hại , chạy ra sông và ta lấy uống ? Không chịu làm xủ lí nước thải nên bị hại ! Chặt cây rừng lấy củi , gỗ , và lấy chỗ trồng lúa , xây nhà máy … nên bị nạn lụt …
Thế nên Lão Tử quá giỏi về trị nước ! Tính trước tính sau cho cặn kẽ , rồi mới làm , mới không bị hại !
Như vụ làm lệch giờ đi học , giờ đi làm . Gây xáo trộn lung tung , mà chưa chắc nạn kẹt xe được giải toả ? Phụ huynh phải nghỉ làm để mà đưa đón con cái , có thể lợi 1 mà hại 10 ?
#

&&&&&&

74) Phiên âm :
Dân bất uý tử , nại hà dĩ tử cụ chi . Nhược xử dân thường uý tử nhi vi kì giả , ngô đắc chấp nhi sát chi , thục cảm ?
Thường hữu ti sát giả sát . Phú đại ti sát giả sát , thị vị đại đại tương trác . Phù đại đại tượng trác giả , hi hữu bất thương kì thủ hĩ .
&&&
Dịch nghĩa :
Dân không sợ chết thì sao lại dùng tử hình dọa dân ? Nếu làm cho dân luôn luôn sợ chết , mà có kẻ nào phạm pháp ta cũng bắt được mà giết thì ai còn dám phạm pháp nữa .
( Sự thực không như vậy , cho nên hình pháp mới vô hiệu )
Có đấng ti sát ( tức đạo trời ) chuyên lo việc giết , nếu vua chúa thay đấng ti sát mà giết dân thì cũng như thay thợ đẽo . Thay thợ đẽo thí ít khi không đứt tay .
Kẻ nào làm bậy thì đạo trời sẽ không tha ( lưới trời lồng lộng , thưa mà không lọt ) vua không nên dùng chế độ hà khắc cực hình .

&&&&&&
#
Ghi nhận riêng ;
Nguyễn Hiến Lê soạn cuốn Kinh Dịch . Ghi là Đạo của người Quân Tử ?
Vậy chả lẽ Đạo của người khác không có ư ? Tiểu nhân không có đạo ư ? Cha con chồng vợ, sĩ nông công thượng không có đạo ư ? Dịch là quán quần kinh chi thủ , nghĩa là cho tất cả …
Nên ghi là Đạo của Người cầm quyền chính . Vì Kinh Dịch là đạo dạy trị nước …Phải nói là Dịch là sách dạy làm Người !
Chính dịch có ghi : gặp thời 1 tốt cũng thành công ? Tốt là tiểu nhân chăng ? Vì thề tốt cũng có thể làm vua , và tốt cũng phải tuân theo kinh dịch mà trị quốc cho hợp đạo ! Và có thể nhớ thế , mà việc cai trị dân sẽ tốt đẹp hơn và dân sẽ hạnh phúc hơn chăng ? Theo Dịch sẽ bớt sai lầm chăng ?
Trong đó Đạo Đức Kinh , cũng nằm trong Kinh Dịch mà thôi ! Cũng thoát thai từ kinh dịch !
#
&&&&&&