kết chương 3

Dịch học tinh hoa – Thu Giang Nguyễn Duy Cần
Phụ chú Chương 3.
Nếu phải lấy 1 cái đồ tượng để nói lên đạo Hằng ( bất biến ) và đạo Biến ( biến dịch ) của Dịch Đạo , thiết nghĩ chứa có cái đồ nào khêu gợi bằng cái hình tượng đòng đưa ( quả lắc ) sau đây .
Quả lắc chuyển động từ mặt qua trái , từ trái qua mặt , và sở dĩ có sự : đồng đồng vãng lai , là nhờ có trọng tâm ngay chính giữa nắm giữ quân bình ( trục thẳng đứng ) , không cho cái đòng đưa đứng mãi ở vị trí thái quá hay bất cập ( vị trí A 1 và A 2 đối xứng nhau : tượng trưng cho cái đạo Biến Dịch ) Cái đường dọc thẳng đứng tượng trưng cho cái đạo Bất Dịch .
Tuy không thấy nó chuyển động gì cả , nhưng kì thật là động cơ chánh của tất cả mọi sự chuyển động trên đời . Cho nên mới nói : Vô vi nhi vô bất vi . cái điểm giữa nơi gặp gỡ của 2 đường thẳng đứng và quả lắc , gọi là điểm hư vô , không Đông không Tây , không Nam không Bắc , không Thị không Phi , không Thiện không Ác … Bao nhiêu sự động chuyển đều do cái điểm hư vô này gây nên . Nó giống như cái lỗ hổng trên không trung thu hút rất mạnh không khí chung quanh . Cái Không sinh ra cái Có vì thế .( Hữu sinh ư vô ) .
Ở đồ bát quái ,Tiên thiên ( Hà đồ ) chỗ bất dịch ấy nằm ngay giữa 2 lằn kinh vĩ Kiền Khôn và Li Khảm tức là chỗ Thiên Địa chi tâm . Tâm con người mà ta thường gọi là Tâm Hư , cũng trụ nơi Vô Trụ đó . Nhà Phật gọi là : Ưng vô sở trụ nhi sinh kì tâm . Chính cái trung tâm ( hư vô ) ấy chỉ huy tất cả mọi biến động trên đời , mà Lão Tử gọi là : Tam thập phúc cộng nhất cốc , đương kì vô hữu xa chi dụng .. Bao nhiêu cặp mâu thuẫn đối đãi đều bị tiêu huỷ nơi điểm Hư Vô ấy . Thiên Chúa Giáo dùng hình chữ Thập làm nơi an nghỉ vĩnh viển của chân tâm , Phật giào thì dùng chữ Vạn làm trung tâm của Niết bàn tịch tịnh , nguồn gốc của vạn hữu .
Cái điểm Hư Vô ở trung cung này thật là im lìm bất động ( vô vi ) chính là cái Tâm Hư , nhưng như đã nói trên đây , nó lại là cái nguyên động lực của mọi sự mọi vật trên đời , nghĩa là thấy thì nó không làm gì cả ( vô vi ) mà không 1 việc gì không do nó làm ra ( nhi vô bất vi ) Thiệu Tử nói : Cái Tâm thuần nhất thì không bị phân chia , như thế mới có thể ứng được vạn biến . Ấy sở dĩ người Quân tử giữ cho Tâm Hư bất động là thế .
Đó cũng là chỗ mà Lão Tử : Huyền chi hựu huyền , chúng diệu chi môn . Nhà Đạo thường gọi là Huyền Không .
Hai cái nghĩa , mới thấy như là mâu thuẫn của Dịch : là Biến và Bất Biến cũng gọi là luật Hằng Chuyển tức là Biến trong cái Bất Biến . Học Dịch mà không rõ được cái lẽ ấy , thì không nên bàn đến Dịch Lí làm gì . Vương Bật nói rất đúng : Tự kì biến giả nhi năng tri bất Dịch chi phương , nhiên hậu khả dĩ ngôn Dịch hĩ .
Từ chỗ Biến , mà biết được chỗ Không Biến , mới có thể bàn đến Dịch mà thôi .
Dịch đạo là đứng về phương diện Tu Thân , phải thực hiện cho kì được sự Hư Kì Tâm , triết lí của nó là triết lí của sự Điều Hoà , chứ không phải là thứ Triết Lí của sự Tranh Đấu để rồi phải có 1 cái này thắng và tiêu diệt cái kia .Thế giới của Dịch Là 1 cõi thế giới mà nguyên lí căn bản là sự Tương Đối , chứ không phải là thế giới của sự Tranh Đấu . Vì không có sự tranh đấu 1 mất 1 còn , cho nên cũng không có cái gì là mục đích cuối cùng phải đạt đến , hay 1 sự thắng trận nào phải thành công .
Cho nên mới nói : những cuộc đại thắng là những cuộc đại bại . Hễ vật cùng tắc biến , vật cực tắc phản . Dương cực Âm sinh , Âm cực Dương sinh . Dịch , vì thế , chỉ có Biến , chứ không thể có tiến . Không Tiến , thì không có gì phải vội vã , phải bôn chôn , phải cướp thời gian , phải cúc cung tận tuỵ …mà hãy để tự nhiên . Cho nên Dịch mới có nghĩa là thay đổi 1 cáh tự nhiên . Chữ Dị , cũng có nghĩa Tự Nhiên .
Dịch là Tự Nhiên , nên Dịch cũng có nghĩa là dễ dàng ( Dị Giản ) không phiền phức . Nghĩa chữ Dịch là Bất Dịch hay Vô Vi là cái Đạo bớt sự phiền phức của cái Đạo đi ra cho nên mới nói : tổn chi hựu tổn , dĩ chí ư vô vi . ( bớt đi , rồi bớt đi nữa cho đến không thấy làm gì nữa cả ) tức là đến mức cùng tột là Dị Giản , là Hư Không , nghĩa là giản dị .( đơn sơ không phức tạp ) . Nghĩa của Vi Vi là thế , do cái ý bất dịch của Dịch mà ra.
Bất Dịch và Dị Giản hoặc Giản Dị , tuy cúng 1 ý mà có chỗ dị đồng : Bất Dịch là Thể , Dị giản hay Giản Dị là Dụng . Bởi vậy trong danh từ Trung Dung , chữ Dung có nghĩa là Dụng . Trung Dung là nói về cái Dụng của Trung đạo , trung thuộc về phần Tri , Dung thuộc về phần Hành . Trung Dung là Tri Hành hợp nhất của đạo trung . Dụng và thể là 1( tri và hành là 1 )
Ở chướng 8 hệ từ có viết : Dịch chi vi thư dã , nguyên thuỷ yếu chung dĩ vi chất dã . Dịch , là sách lấy sự Nguyên thuỷ yếu chung làm bản chất . Nguyên thuỷ yếu chung , là suy cầu nguyên nhân chính gốc ( thái cực ) để mà suy tầm cái kết quả cuối cùng . Suy cầu đến cái nguyên nhân chính gốc , tức là nói đến sự trở về cái gốc ,cái trung tâm bất dịch vậy .

&&&&&&

Ghi nhận : Sách dịch là sách dạy : tu thân , tề gia , trị quốc , bình thiên hạ . Bất cứ 1 người nào củng có thể hiểu được , tuy khó , nhưng chả lẽ ta lại kính nhi viễn chi ư ?
Chỉ vì không hiểu , đưa tới không thực hành , nên cuộc đời mới đầy những hỉ nộ ái ố . Đầy những tranh đấu liên miên , tàn phá cả tâm hồn con người lẫn xã hội ta sống .
Lợi càng cao thì hại càng to . Đó là luật ! Chúng ta chế ra xe hơi , honda , rất lợi , nhưng hại thì cũng có , ô nhiễm bầu khí quyển …chúng ta chế ra thuốc súng , cái này chưa thấy lợi , nhưng cái hại quá xá , chiến tranh và khủng bố …chế ra bom nguyên tử , mục đích chỉ là giết ta mà thôi ?
Nếu hiểu Dịch , chúng ta không mong chế ra tất cả những tiện nghi vật chất , mà sau này lại làm hại chúng ta ! Khoa học kỹ thuật ,chúng ta hoan nghênh cả 200 năm nay . bây giờ là lúc mà chúng ta nhận lãnh hậu quả khốc liệt của nó !
Không khí nóng lên , băng tan , ngập lụt , ung thư , đói kém chiến tranh …vì sinh đẻ quá nhiều do dục vọng nhiều …
Tri túc tiện túc , vì quá tham lam , ham tiến bộ , nên ta hăm hở khám phá , sáng chế biết bao nhiêu thứ , Thay vì biết đủ và bằng lòng với cái đang có . Nên nhân loại đang sa vào hố sâu , vực thẳm .

&&&&&

Tổn hữu dư bổ bất túc . Bớt chỗ nhiều , bù chỗ ít . Giờ là lúc cả thế giới nên ngồi lại , chia xẻ , hàn gằn vết thương , nạn thiên tai bão lụt , nạn nhân mãn ,đói kém , đã quá nhiều đau khổ .
Đừng gieo thêm chiến tranh , khủng bố . Bỏ Vũ Khí , bom đạn .

&&&&&