KINH DỊCH CHƯƠNG 3.2

Dịch Học Tinh Hoa – Thu Giang Nguyễn Duy Cần
Chương 3.2.

LUẬT TƯƠNG ỨNG TƯƠNG CẦU .
Bàn về cái lí Biến Dịch , Chu Liêm Khê trong Thái cực đồ thuyết có viết : Nhị khí giao cảm , hoá sinh vạn vật , vạn vật sinh sinh nhi biến hoá vô cùng .
Vì 2 khí Âm Dương có giao cảm nhau , thì vạn vật mới hóa sinh ,vạn vật sinh rồi lại sinh nữa cuộc biến hoá mới trở thành vô cùng vô tận .
Hai chữ giao cảm này là then chốt của đoạn văn trên đây ..Nói Giao và Cảm là nói đến sự Tương Ứng ,Tương cầu . Nghĩa là có cầu mà không có ứng thì không có sự giao cảm ,cũng như có ứng mà không có cầu cũng không có sự giao cảm .
Chữ Tương ở Dịch rất quan trọng . Giữa nội và ngoại ,giữa ta và vật … có sự liên lạc mật thiết đến đỗi có thể nói con người là sản phẩm của xã hội vạn vật chung quanh cũng đúng .mà bảo xã hội vạn vật chung quanh là sản phẩm của con người cũng đúng . Dịch học gọi đó là luật : Thiên nhân tương hợp . Thiên nhân tương dữ . Trình Y xuyên cũng quả quyết rằng : Dịch , chỉ bàn có lẽ Thiên nhân tương hợp mà thôi . Thiên đây là thiên nhiên , là xã hội , là hoàn cảnh chung quanh , là vũ trụ vạn vật .
Dù là tự sinh hay tự hoá , nhưng kì thực là tương sinh ,tương hoá . Khi mà nội ngoại : tương thong ,tương nhập , thì chừng ấy mới gọi được là tự sinh tự hoá . Tự sinh tự hoá là nói về lí tuyệt đối Thái cực, còn tương sinh tương hoá là nói về giới tương đối nhị nguyên đang diễn biến vá hoá sinh .
Dịch kinh từ đầu đến cuối , không đâu là không nhắc đến cái luật Tương ứng tương cầu này như 1 cái luật then chốt của luật Âm Dương mâu thuẫn .
Hễ Âm Dương hoà xướng , đó là cái trạng Thái bình . Âm Dương xung khắc , là trạng bĩ loạn . Cho nên ở quẻ Đại Tráng có câu : Dịch , là hòa dịch , lạc dịch chứ không phải là nan dịch .
Hoà dịch , lạc dịch là biến mà thuận hoà , vui vẻ chứ không phải biến trong cảnh chống đối , gian khổ , hằn thù . Ở quẻ Kiền có nói : Kiền Đạo biến hoá , các chính tánh mạng , bảo hợp thái hoà . ( Đạo kiền biến hoá , vật nào cũng được đúng cái Tánh mạng của nó , gìn giữ được cái khí thái hòa của nó ).
Cái luật thường hữu , vĩnh viễn của trời đất là ở nơi sự : Bảo hợp thái hoà . Các chính là mỗi vật đều nhận được từ khi mới sinh . Bảo hợp là giữ được trọn vẹn sau khi đã sinh . Cái mà mỗi vật bẩm thụ gọi là tánh , cái mà trời phú cho gọi là mạng .
Điểm này rất quan trọng . Luật mâu thuẫn của kinh Dịch không phải là cặp mâu thuẫn Nan dịch mà là Hoà dịch hay Lạc dịch , không phải là cặp mâu thuẫn bị gián cách chống đối hẳn nhau và tìm cách để thủ tiêu lẫn nhau để đơn phương tồn tại . Thật sự là vì có sự ngăn cách .
( Như Bergson đã nói : Triết luận đâu có khó nếu ta đừng để có sự chen ngăn giữa ta và sự vật )
Ở quẻ Thái , Trình Tử có viết : Trời đất giao nhau , Âm Dương hoà xướng mà vạn vật phồn thịnh , vậy mới gọi là Thái .
Trong quẻ Phệ Hạp cũng nói : trong thiên hạ , trong 1 nước hay trong 1 nhà , cho đến muôn sự muôn việc , sở dĩ không hoà hợp lại được , là vì có sự ngăn cách . Bỏ cái ngăn cách đi , thì lại có sự hoà hợp . Đạo của Trời Đất , sự thành tựu của vạn vật đều phải có hoà hợp rồi sau mới hanh thông … Nếu có gián cách , ngăn cản , tức đó là yếu tố thứ 3 xen vào , ta phải tìm cách loại nó ra , nên nhớ và phân biệt : Cái yếu tố thứ 3 này không phải là cái khí Thái hoà , dung hoà 2 khí Âm Dương , mà chính là cái mà ở hệ từ hạ ( đệ 4 chương ) nói : Tam nhân hành , tắc tổn nhứt nhân , nhứt nhân hành , tắc đắc kì hữu . ( 3 người cùng đi , ắt phải bỏ đi 1 người , 1 người đi , ắt lại được bạn mình ) .
Cái yếu tố thứ 3 kia , là cái ngăn cách , phải bỏ đi để giữ lại cặp Âm Dương hòa xướng . Còn đi 1 mình , như 1 Âm hay Dương thì Âm cũng sẽ gặp bạn nó là Dương , mà Dương cũng sẽ gặp bạn nó là Âm .
Nên lưu ý về sự tương ứng của 6 hào trong mỗi quẻ : hào gọi là tương ứng phải 1 Âm 1 Dương . Nếu toàn là Âm hay toàn là Dương thì dù tương sinh cũng không sinh được , tương khắc cũng không khắc được . Đó là vô ứng , chứ không tương ứng . Luật tương ứng này rất quan trọng trong khi dùng đến ngũ hành : Dương mộc mới sinh được Âm hỏa . Dương thuỷ mới sinh được Âm mộc . Dù là ngũ hành cũng phải để ý đến Âm Dương .
Tóm lại , luật tương ứng tương cầu , có thể gồm trong yếu điểm sau đây :
2 vật mà được tương ứng tương cầu , phải có chỗ tương đồng , tương hợp thì mới có sự cảm thông và biến hoá , nhược bằng tương khắc đến mức không thể dung nhau được nữa , đó không còn là hoà dịch hay lạc dịch mà là nan dịch , vì đã bị gián cách .
Những phần tử trong vũ trụ vạn vật bao giờ cũng tìm bạn đồng thinh để mà tương ứng , đồng khí để mà tương cầu .
Đồng thinh , đồng khí có 2 trường hợp :
A) 1 Âm 1 Dương gọi lẫn nhau .
B) Dương gọi Dương , Âm gọi Âm .
Nhưng cả 2 trường hợp đều đồng vọng , đồng dộ , bằng không cũng khó mà giao cảm . Tức là chỗ mà trước đây đã gọi : nội ngoại tương ứng , và phải tuỳ thuộc chữ thời mới được . Chưa phải lúc , chưa đúng lúc , không hợp tình , không hợp lí , đều không thể có sự giao cảm và biến hoá . Phải tuỳ thời , mới thực hiện được .
Ở quẻ Kiền có nói : Đồng thinh tương ứng ,đồng khí tương cầu : thuỷ lưu thấp , hoả tựu táo …Bản hồ thiên giả thân thượng , bản hồ địa giả , thân hạ , các tòng kì loại .
( Hễ đồng thinh thì tương ứng , đồng khí thì tương cầu . Cũng như nước thì chảy về những nơi ẩm thấp , còn lửa thì tụ lại ở những nơi cao ráo … Vật gì gốc nó ở trời thì thăng lên , gốc nó ở đất thì giáng xuống ; mỗi vật đều cùng theo 1 loại với mình .)
&&&
Luật Đồng thinh tương ứng , đồng khí tương cầu , lại đưa đến 1 cái luật khác , là cái luật Thân Tị , nghĩa là khắn khít , liền bên nhau , mặc dù có nhiều sự vật bên ngoài ta thấy xa cách rất lớn .
Ở quẻ Thuỷ địa Tị có viết : các vật liền khít với nhau , thì không chi bằng nước trên mặt đất . Liền với nhau mà không có sự phân cách …Phàm vật đã sinh trong trời đất không có thứ gì là không dính liền nhau mà có thể tồn tại được . Tuy rất cương cường nhưng chưa từng có cái gì đứng 1 mình được . Theo Đạo Tị , thì 2 ý chí phải tương cầu lẫn nhau , bằng không tương cầu thì phải tan rã .
Trong quẻ Tổn ,Trình Di nói : Trong thiên hạ không có gì là không có 2 phần . Phần 1 và phần 2 tương đối với nhau . Ấy là gốc của sự sinh hoá .

&&&

LUẬT TÍCH TIỆM.
Trở lại vấn đề biến hoá , lại nên để ý đến sự định nghĩa của 2 danh từ ấy . Tuy vậy cả 2 đều cùng 1 nghĩa , nhưng cũng có phần khác nhau . Biến là biến lần lần 1 cách từ từ khó nhận thấy được 1 cách rõ ràng ; còn Hoá là cuộc chuyển biến đã được hoàn thành , đã trở nên hiển nhiên . Hay nói cách khác Biến là tiệm biến còn Hoá là đột biến .
Dịch hề tự ( Văn ngôn ) có viết : Thần thí kì quân , từ thí kì phụ, phi nhất triêu nhất tịch chi cố , kì sở do lai giả tiệm hĩ . ( Tôi mà thí vua , con mà giết cha , cái cớ đâu phải trong 1 sớm 1 chiều , nguyên do lần lần mà đến vậy ).
Sự tiệm biến , Dịch truyện gọi là Tích , nghĩa là chấp chứa lâu dài… Thiện bất tích bất túc dĩ thành danh , ác bất tích bất túc dĩ diệt thân . ( Điều thiện mà không chấp chứa lâu thì không đủ để thành việc thiện , điều ác mà không chấp chứa lâu , không đủ để làm hại thân ).
Sự sự vật vật , xét về phương diện bên ngoài thì thấy như là im lìm bất biến , mà kì thực bên trong , không 1 giây phút nào mà không có sự thay đổi ( thay cũ đổi mới ) . Cái học nguyên tử ngày nay không nói khác hơn .
Cho nên động và tịnh tuy thấy là 2 việc khác nhau , kì thực chỉ có 1 . Không có cái Động nào mà không có cái Tịnh làm điều kiện tất yếu , như trong trò chơi thả diều : diều mà lên được cao là nhớ có sợi dây buộc chặt nó ở bên dưới . Diều mà không có cái sức trì xuống ( âm hay tịnh ) không thể lên cao được . Cho nên mới nói : cao dĩ hạ vi cơ . ( cao lấy thấp làm nền ) . Dương lấy Âm làm gốc , Động lấy Tịnh làm nền là thế .
&&&
Luật Phản Phục :
Như trướcđây đã nói , luật biến động của Dịch là Cùng tắc Biến . Nhưng biến cách nào ? Biến trở thành cái trước .
Hào từ quẻ Thái của Kinh Dịch có câu : Vô vãng bất phục . nghĩa là không có cái gì có đi mà không có trở lại .
Hào từ quẻ Phục cũng có câu : Phản Phục kì Đạo , thất nhật lai phục , thiên hành dã . ( Đạo phản phục , 7 ngày lại trở về , đó là hành vận của đạo trời . Phản đây , là trở về nơi khởi điểm .
Hệ từ thượng , chương 7 có câu : Biến hoá giả , tiến thoái chi tượng dã . Biến hoá , tức là cái hiện tượng tiến rồi lui . Tiến rồi lui , lên rồi xuống …qua qua lại lại mãi mà không thôi , như cái thoi dệt cửi .
Phản phục là luật quan trọng nhất trong Đạo Dịch mà nó cũng là căn bản trọng yếu nhất của học thuyết Lão Trang . Sách Trang Tử , ở tạp thiên có viết : cùng tắc phản , chung tắc thủy , thử vật chi sở hữu … ( Hễ cùng thì trở lại , hết rồi lại bắt đầu : đó là tình trạng mà vật nào cũng có ).
Hoài Nam Tử cũng nói : Tích vu nhu tắc cương , tích ư nhược tắc cường , quan kì sở tích , dĩ tri hoạ phúc chi hương .
( Chấp chứa cái mềm lâu rồi , thì thành cứng , chấp chứa cái yếu lâu rồi , thì thành mạnh . Cứ nhìn vào chỗ chấp chứa ấy để mà biết cái họa hay phúc )
Vì Vật cực tắc phản , nên luật phản phục khuyên ta : Nguy giả , an kì vị giả dã ; cong giả , bảo kì tồn giả dã ; loạn giả , hữu kì trị giả dã . Thị cố : Quân tử an nhi bất vong nguy , tồn nhi bất vong vong , trị nhi bất vong loạn . Thị dĩ thân an nhi quốc gia khả bảo dã .
( Nguy , là vì yên với ngôi vị mình ; mất , là vì chắc ở sự còn mãi ; loạn , là vì cậy ở sự trị . Bởi vậy , người quân tử lúc yên không quên lúc loạn . Nhờ vậy , thân mới được yên , mà nước cũng có thể bảo toàn được ).
Đó là do cái nguyên lí : Âm trung hữu Dương căn , Dương trung hữu Âm căn , mà suy gẫm việc thiên hạ . Lão Tử có lẽ nhân đó mà đưa ra nhận xét sau này : Họa hề phúc chi sở ỷ , phúc hề họa chi sở phục . ( Họa là chỗ dựa của Phúc , Phúc là chỗ núp của hoạ ).
Chỉ biết giữ yên địa vị mình mà yên trí là nó sẽ không bao giờ mất , thì sẽ có nguy . Chỉ biết giữ lấy chắc nịch cho mình , thì tất sẽ mất . Cho lả đã yên trị rồi mà cậy thế buông trôi không phòng giữ , thì tất sẽ có loạn .
Nghĩa là , ở trong cái yên đã nằm sẵn cái nguy , ở trong lòng cái còn đã nằm sẵn cái mất . Ở trong lòng cái trị đã chứa sẵn cái loạn . Bởi vậy , yên có thể trở thành nguy , còn có thể sẽ mất , trị có thể sẽ mất . Dịch học bao giờ cũng khuyên ta phòng loạn hơn là trị loạn .
Chung qui đều do luật phản phục . Luật ấy do cái nguyên lí đã nói trước đây , là vật cùng tắc biến , vật cực tắc phản mà ra .
Dương Hùng trong sách Thái Huyền bàn về luật này cũng cho rằng ; hết thẩy mọi việc đều gồm trong 2 lẽ : chia rồi hợp , hợp rồi chia ( Nhất phán nhất hợp , thiên địa bị hĩ … Hoàn phục kì sở , chung thuỷ định hĩ …) Một chia 1 hợp ,Trời Đất đủ cả ở trong rồi … Trở lại chỗ trước , cái sau cái trước đều đã định rõ ở đây rồi ! Trong sách Ngữ Lục , Trình Y Xuyên cũng nhận như thế : Vật mà tiến đến chỗ cùng cực của nó , thì đi trở nghịch lại , lí là như thế . Có sống là có chết , có đầu là có cuối .
( Vật cực tắc phản , kì lí như thử . Hữu sinh hữu tử , hữu thuỷ hữu chung ) .
Tuy vậy , luật cực tắc phản không có nghĩa là phải đợi đến mức cùng cực của nó mới phản biến , mà thực sự , ngay trong thời kì sinh thành và thịnh vượng , sự vật cũng đã ngầm chứa mâu thuẫn đang âm thầm phá hoại bên trong rồi . Trong đồ thái cực , những điểm nhỏ âm nằm trong dương , dương nằm trong âm… là những chủng tử đối lập có 1 sức lực phá hoại đáng sợ .

&&&&&&

Ghi nhận :
Thế cho nên người xưa bảo , công thành thân thối , thật là hay . Mình làm to rồi phải nhường cho người khác làm , không nên tham quá ,. Mà tài sản nên phân chia cho khắp thiên hạ , mới bền lâu . Lúc xuống không bị ghét . Đừng để nước đến chân mới nhẩy , vì cuộc sống là thay đổi , hôm nay ta đúng , nhưng ngày mai ta sai ? Có ngờ đâu được ? Vậy phải thuận thiên hành đạo , lấy ý dân làm trọng . Ý dân là ý trời !
Như cố cưỡng lại , thì có được chăng sức nước vỡ bờ ?
Xưa Thương Ưởng ,Tần Thuỷ Hoàng đều theo dõi tư tưởng dân , xét nét từng hành vi , cũng là mong muốn biết trước cái ý dân , nhưng cách thi hành lại trái ngược ý dân , thay vì làm cho dân sung sướng … nên bị tan vỡ … cùng nhau đưa xuống chỗ bế tắc … thay vì khai thông mà làm ngược lại !
Than ôi kinh dịch đâu có dễ hiểu , có khi hiểu 1 đàng làm 1 nẻo ! Mà sai lầm chết người !
Chính vì thế , mà ta cần các bậc quân sư như Khổng Minh , Khương Tử Nha ,Quản Trọng … vì nhìn xa trông rộng , cân nhắc lợi hại…
VN bị kẹt xe , cũng là 1 tầm nhìn hạn chế , không tham khảo các nước khác !
Mà lại tham khảo vấn đề cờ bạc , casino , cá độ bóng đá ,cái mà ta chưa cần , phim ảnh sex , khiêu vũ …
&&&&&&