Kinh Dịch lời nói đầu 2

DỊCH HỌC TINH HOA – THU GIANG NGUYỄN DUY CẦN.
LỜI NÓI ĐẦU ( 2) :
&&&&&&
Phải thật hiểu rõ 4 chữ Thời , Vị , Trung , Chánh thì đọc Dịch mới thông . Người quân tử mà dùng không đúng thời , đặt không đúng chỗ sẽ không dùng được chỗ nào hết . Trái lại , kẻ tiểu nhân mà đặt đúng chỗ , dùng đúng thời , tiểu nhân vẫn đắc dụng . Dịch không nói thị phi . Dịch chỉ nói về lẽ lợi hại , kiết hung mà thôi . Là vì Dịch chú trọng đến tự nhiên , gần với Lão trang hơn là gần với tư tưởng Nho Gia chú trọng nhiều về mối tương giao giữa người và người .
Quẻ Tiểu Quá , lời Thoán có câu : Nhu đắc Trung , thị dĩ tiểu sự kiết dã . Cương thất vị nhi bất trung , thị dĩ bất khả đại sự dã . Trong quẻ Tiểu Quá , hào 2 và 5 là 2 hào đắc trung , nhưng cả 2 đều là hào Âm .Theo thông lệ , Âm là hàng tiểu nhơn . Dù là Âm Nhu ( tiểu ) mà đắc trung , thì làm việc nhỏ được thành công . Trái lại , làm việc lớn phải có tài ( dương ) và dương có đắc vị mới làm được việc .
Nhưng ở đây , 2 hào Dương đều thất vị cả , lại chẳng được đắc trung làm sao đảm đương việc lớn cho nổi ?
Vì sự quan trọng của chữ Thời trong Kinh Dịch , nên mới có câu : Chu Dịch nhất bộ thơ , khả nhất ngôn nhi tế chi , viết Thời . Toàn bộ Chu Dịch , có thể tóm có 1 lời : là chữ Thời mà thôi .
Dù có đến 64 quẻ , chỉ có 1 cơ 1 ngẫu mà thôi . Nhưng vì 2 chữ Thời và Vị không đồng nhau mà mới có cái biến vô cùng của sự vật . Con người cũng vậy , chỉ có 1 động 1 tịnh nhưng vì Thời và Vị không đồng nhau mới có sinh ra vô số đạo lí khác nhau . Sở dĩ gọi là Dịch , chính vì thế .
( Lục thập tứ quái chỉ thị nhất cơ nhất ngẫu , đản nhân sở ngộ chi thời , sở cư chi vị bất đồng , cố hữu vô cùng chi sự biến . Như Nhân chỉ thị nhất động nhất tịnh , đản nhân Thời Vị bất đồng , cố hữu vô cùng chi Đạo lí . Thử sở dĩ vi Dịch dã ) .
&&&
Trước khi đọc Dịch cần có 1 luồng mắt thống quan , nắm được 1 số nguyên lí căn bản thì đọc Dịch mới có chỗ hứng thú và thụ dụng . Tuy sau đây , tôi chỉ trình bày 1 cách sơ lược , nhưng có thể tạm gọi là vừa đủ cho các bạn mới bắt đầu khỏi bị hoang mang trước 1 rừng tư tưởng đầy mâu thuẫn , nhưng là những thứ tư tưởng bao trùm mà Tây Phương ngày nay gọi là “ pensée planétaire “ chứ không phải những thứ tư tưởng duy lí phiến diện và 1 chiều của Tây Phương lí trí .
Triết học Kinh Dịch là 1 thứ triết lí hết sức thực dụng và ngay trong công việc bốc phệ cũng đều là cơ hội để nhắc nhở con người cái luật phản phục , tức là cái đạo “ tri tiến thoái , tồn vong nhi bất thất kì chánh “ của bậc Thánh Nhân tinh thông Dịch Lí . Dù là được quẻ tốt hay xấu , dù là hỏi đến quẻ hay không hỏi đến quẻ , dủ chỉ đọc Dịch trong lúc thanh nhàn nghiên cứu , thì quẻ nào cũng luôn luôn chỉ nói lên cho các bạn cái luật “ phản phục , tiêu trưởng “ , nhắc ta câu “ Phúc hề hoạ chi sở phục , hoạ hề phúc chi sờ ỷ “ . Chỉ đường mở nẻo cho cái đạo “ tri tiến thoái , tồn vong nhi bất thất kì chánh “ như vừa nói trên đây .
Không 1 quẻ nào , dù Thái hay Bĩ , dù Ích hay Tổn , dù Kí Tế hay Vị Tế đều có cả những lời răn đe nhắn nhủ . Bất cứ 1 quẻ nào , hể dưới xấu thì trên tốt , dưới tốt thì trên xấu , không 1 quẻ nào hoàn toàn tốt hay hoàn toàn xấu .

&&&

Chú thích : có khi phải tụ mà không làm cho tụ . Có khi phải tán mà lại làm cho không tán , cũng đều sai với đạo Dịch , với chữ Thới . Cho nên tụ hay tán , tự nó không có cái nào hay hoặc dở cả.

&&&

Việc trong thiên hạ đại để đều như thế cả . Dụng ý của Thánh nhân thật là thâm diệu vô cùng . Dù ở thời nào , đứng ở cương vị nào , may hay rủi , không nên lạc quan mà cũng chẳng nên bi quan . Dịch giúp cho ta luôn luôn giữ được tinh thần điềm đạm .
Ngoài những điểm chánh kể trên , đọc Dịch cũng cần lưu ý đến những điểm không kém quan trọng sau đây .
1) Vật có cùng mới có biền , nhưng tiệm biến chứ không đột biến . Nghĩa là phải để ý đến luật tiêu trưởng . Phàm Âm tiêu thì Dương trưởng , Dương tiêu thì Âm trưởng . Thời Bĩ , Âm trưởng Dương tiêu , tức là lúc mà tiểu nhân thạnh , quân tử suy , người quân tử phải ẩn mới khỏi bị hại . “ Thiên địa bế , hiền nhân ẩn “ . Đó là đạo minh triết bảo thân của Dịch há riêng gì của nhóm Đạo gia ..
Hào Dương sinh ở quẻ Phục , đến lúc cực thịnh mới đến quẻ Kiền . Hào Âm sinh ở quẻ Cấu , đến lúc cực thịnh mới đến quẻ Khôn , phải đâu việc 1 sớm 1 chiều .”Tôi mà thí vua , con mà giết cha , nguyên do đâu phải 1 sớm 1 chiều , nó đã từ từ mà đến vậy . “ Cho nên việc gì cũng phải lo phòng bị ngay lúc đầu : phòng loạn hơn trị loạn .
Luật Tiêu trưởng do luật Phản phục , cho nên dịch không chủ trương Tiến mà nói Biến . Biến hoá giả , tiến thoái chi tượng . ( Biến hoá , chỉ là cái tượng của sự tiến rồi thối ) Ngày đi đêm tới ; đêm đến , ngày lui . Đó là bài học thứ 1 của Dịch , bàn về cái lẽ hợp tan , tan hợp .
&&&&
2) Âm Dương đắp đổi nhau mà có tác dụng , cho nên không có việc cô âm hay cô dương : Dương dĩ Âm vi cơ , Âm dĩ Dương vi xướng . ( Dương lấy Âm làm nền , Âm dựa theo Dương mà theo . Bởi Dương xướng Âm hoạ , nên không có việc lấy Dương mà trừ Âm , hay lấy Âm mà trừ Dương 1 cách tuyệt đối . Chỉ có việc dùng Dương hay Âm để ức chế lẫn nhau hầy lập lại quân bình như Lão Tử đã bảo : Thiên chi đạo , tổn hữu dư bổ bất túc .
Hễ Âm thịnh thì ức Âm phù Dương . Dương thịnh thì ức Dương phù Âm , chứ không bao giờ có cái việc đề cao cái này để phủ nhận cái kia , bất cứ là Thiện hay Ác . Dịch không phải là sách luân lý thông thường , cho nên không nói phải quấy mà chỉ nói lợi hại . Đối với Thiên Đạo , chẳng bao giờ âm dương thiếu 1 phía uấy ma22chi3 nói lợi hại giờ có cái việc đề cao cái này để phủ nhận cái kia , bất cứ là Thiện hay ác mà thành sự . Về nhân sự , chẳng bao giờ quân tử và tiểu nhân thiếu 1 bên mà thành việc . Quan hệ là do tiêu trưởng ở bên nào : dương trưởng âm tiêu thì thiên đạo đến hồi Thái , nhân sự thông . Trái lại , Âm trưởng Dương tiêu , thì thiên đạo đến cơn Bĩ , nhân sự bất thông ( bế ) .
Dịch lấy thiên đạo để hiểu nhân sự , tức là nói về cái lẽ “thiên nhân hợp nhất “ ,đạo người và đạo trời không rời nhau , luôn luôn tương thông tương hợp ăn khớp với nhau như 1 ( thiên nhân vi nhất ) . Đó là bài học thứ 2 của Dịch .( Thuận thiên giả tồn , nghịch thiên giả vong ) . Nhịp sống của con người phải hoà đồng cùng
nhịp sống của vũ trụ thiên nhiên . Nhân pháp Địa , Địa phápThiên , Thiên pháp Đạo , Đạo pháp tự nhiên .
&&&
3) Vì luật tiêu trưởng ,đọc Dịch cần lưu ý đến hào 4 ,5, 6 của thượng quái . Vì đó là lúc sự vật bắt đầu sang qua giai đoạn thịnh cực , có cùng cực mới có biến . Cái tốt đã bắt đầu tàng ẩn cái xấu , cái phúc đã bắt đầu ôm ấp cái hoạ . Từ Thái qua Bĩ cũng bắt đầu ở hào 4 . Từ Bĩ trở lại Thái cũng bắt đầu ở hào 4 . Cho nên hào 4 quẻ Bĩ trờ lên là gọi là Bĩ Cực , Bĩ Cực thì Thái Lai là vậy . Cần phải nhớ rằng : quẻ có quẻ nội ( nội quái ) và quẻ ngoại ( ngoại quái ).
Nội quái hay ngoại quái là để biểu hiện sự thành , thịnh , suy , huỷ ( hay thành , trụ , hoại , không ) của mọi sự vật . Nội quái biểu thị sự Thành Thịnh , thì ngoại quái biểu thị sự Suy Huỷ , và trái nghịch lại .
Phép nhìn Bát Quái đồ , phải bắt trong nhìn ra . Phần cận với trung cung là phần nội ( phần căn bản ); phần bên ngoài là phần ngoại , là phần ngọn . Nội vi chủ , ngoại vi khách . Ghi quẻ thì bắt dưới ghi lên , đọc quẻ thì bắt trên đọc xuống . Về con số trong Dịch , thì con số nhỏ là thiều thuộc về thời sinh , con số lớn ( tráng ) thuộc về thời trưởng . Con số lớn hơn hết ( lão ) là thời cực thịnh .
Cho nên con số 1 là mạnh nhất ở đồ tiên thiên bát quái , kế đó là số 3 , số 1 là thiếu dương , số 3 là thái dương . Số 2 là thiếu âm , số 4 là thái âm . Số 6 là lão âm , số 9 là lão dương .
Các quẻ vì vậy , nếu xấu ở phần đầu ( nội quái ) thì tốt ở phần sau ( ngoại quái ) ; tốt ở phần nội quái thì xấu ở phần ngoại quái . Bởi vậy , thắng chớ vội mừng , mà đại thắng phải lo , vì như Héraclite đã nói : những đại thắng là những đại bại . Thái quá bao giờ cũng nguy . Đó là bài học thứ 3 của Dịch . Thái cương tắc chiết ( hết sức cứng thì gẫy ) .
&&&
4) Dịch là tự nhiên , và dù là nhân vi cũng phải làm đúng theo tự nhiên . Ngay sự chống tự nhiên theo tự nhiên cũng là tự nhiên . Cho nên mới nói : Dịch dữ thiên địa chuẩn , và Hoạch tiền nguyên hữu Dịch .

&&& &
Chú thích : Cái gì đối nghịch nhất đối với Tự nhiên lại cũng còn là Tự nhiên . Kẻ nào không nhận thấy nó trong tất cả mọi khía cạnh , không thấy được nó đâu cả . Nghịch lại với tự nhiên cũng là tuân theo những quy luật của nó ; hành động theo nó khi ta muốn làm nghịch lại với nó . Thật là 1 nhận xét sâu sắc không khác gì nhận xét của Dịch .
Dịch lấy trời đất âm dương làm phép tắc .
Trước khi vạch ra quẻ , Dịch đã nằm sẵn trong tạo hoá .

&&&&

Nghĩa là Dịch không phải là luật lệ của con người chế tác , mà là những luật lệ tự nhiên của Tạo Hoá . Trước khi có Dịch , lý của Dịch đã nằm sẵn trong sự vật rồi . Lão Tử bảo : nhân pháp địa, địa pháp thiên , thiên pháp đạo , đạo pháp tự nhiên .
( Người theo đất , ( âm ) , đất theo trời ( dương) , trời theo Đạo , Đạo theo tự nhiên ) . Bởi vậy , muốn trở về với tự nhiên , với đạo , phải theo sự biến hoá của Âm Dương , phải : Tẩy tâm thối tàng ư mật . Phải ý thức rõ cái gì là thuộc về nhân vi để mà sống với nó nhưng không bị kẹt vào nó nữa , mới mong đi đến sự Phục kì Chân , mà sống huyền đồng với thiên nhiên tạo vật . Đó là bài học thứ 4 của Dịch .

&&&&
5) Nhìn trật tự của các quẻ trong Kinh Dịch , ta thấy từ các quẻ Kiền Khôn là đầu não các quẻ , ta phải trải qua 8 quẻ ( Truân , Mông , Nhụ , Sự , Tị , Tiểu Súc ,và Lí ) mới đến quẻ Thái là hanh thông . Nhưng khi vừa qua quẻ Thái , lại tiếp liền quẻ Bĩ , tức là bế tắc . Phải chăng đây là 1 chân lí mà Dịch muốn chỉ cho ta thấy : Thành rất khó mà bại vô cùng dễ dàng và mau lẹ . Như tảng đá to mà mà chàng Sisyphe phải luôn luôn đẩy lên đỉnh núi cao đễ rồi khi gần tới đỉnh lại rớt lăn trở về dưới vực . Một cực hình khổ sai chung thân , không phải riêng gì của chàng Sisyphe , mà là của toàn thể loài người .
Trước cái luật phản phục ấy , cái luật : vật cùng tắc phản , vật cực tắc biến , cái luật thịnh suy , bĩ thái ấy , thánh nhân ngày xưa khuyên khéo ta : Ôm giữ chậu đầy , chi bằng thôi đi . Dùng dao sắc bén , bén không bền lâu . Vàng ngọc đầy nhà , khó mà giữ lâu . Giàu sang mà kiêu , tự vời hoạ ưu . Nên việc lui thân , đó là đạo trời .
Cũng như trong hệ từ cũng có căn dặn : Quân tử an nhi bất vong nguy , tồn nhi bất vong vong , trị nhi bất vong loạn . Thị dĩ thân an nhi quốc gia khả bảo .

&&&&&&

Chú thích : Sisyphe , con của Eole và là vua xứ Corinthe , sau khi chết , bị đày phải đẩy 1 tảng đá to lên đỉnh núi cao , nhưng trước khi tới đỉnh thì tảng đà lăn trở xuống . Sisyphe phải đẩy lại như trước … luôn luôn suốt đời .

&&&&&&&

Ghi nhận : bây giờ , vì cuộc sống quá vội vàng hấp tấp , nên không ai hiểu Kinh Dịch , hoặc cùng lắm chỉ học thuộc lòng như con vẹt . Nhưng không áp dụng và hiểu đúng !
Hơn nữa , vì thanh niên hiểu Dịch là biến đổi , nên tự bảo : ta đây cũng biến đổi hàng ngày , nhẩy hip hop , nhạc rap rock lung tung , vậy đó là Dịch ? Quần áo cũng thay đổi chóng mặt , và nhất là thay đổi vợ chồng như thay áo , đây cũng là Dịch ?
Có phải Dịch như thế không ?
Nhưng Dịch là trong Phúc có Họa , và trong Họa có Phúc . Hay là Thái tới Bĩ , và Bĩ tới Thái , đó là thay đổi 2 chiều . Chứ không phải thay đổi vật chất thông thường !
Vì vậy trên 50 tuổi chưa chắc đọc Dịch được ! Chứ không phải 50 tuổi biết Dịch ?
Có người cả đời không hiểu Dịch , Có vậy thôi ! Chữ Dịch nghĩa lả dễ , nhưng ngược lại rất khó ! Thế nên mới thất truyền …
Tôi mong muốn giới thiệu cho mọi người về Kinh Dịch , 1 cuốn sách tối cổ của Nhân Loại …Nhưng có lẽ đây là 1 việc Dã tràng xe cát biển đông chăng ? Vì Dịch là tự nhiên , không phải muốn là được ! Không phải ép đọc là hiểu …
Lâm Ngữ Đường nói : đọc sách phải tiêu hoá , nghĩa là hiểu . Nếu không nó là chất độc huỷ hoại tâm hồn ta .Tẩu hoả nhập ma !
&&&&&&