Kinh Dịch lời nói đầu 3

DỊCH HỌC TINH HOA – THU GIANG NGUYỄN DUY CẦN.
LỜI NÓI ĐẦU ( 3 ) :
6) Dịch chia làm 2 phần : thượng kinh và hạ kinh . Thượng kinh là những nguyên lý nói về Vũ trụ CẦN., lấy 2 quẻ đầu Kiền và Khôn , tượng trưng 2 khí Âm Dương bàn về lẽ trời . Hạ kinh khởi bằng 2 quẻ Hàm Hằng nói về đạo người , bắt đầu là đạo vợ chồng . Nhưng lúc giao tiếp 2 phần Vũ trụ và Nhân sinh , cuối phần Thượng kinh thì lại để 2 quẻ Khảm Li , là tại sao ?
Như ta đã biết Kiền Khôn là 2 quẻ thuần Dương và thuần Âm , nó là Thể , thuộc phần Tiên Thiên . Li Khảm là 2 quẻ có cả Âm Dương nằm trong , tức là Dương trung hữu Âm căn , Âm trung hữu Dương căn . Kiền Khôn chỉ là Lưỡng Nghi , Li Khảm mới là Tứ Tượng , mới có được cái dụng của Âm Dương . Quẻ Li chứa hào âm trong lòng . Quẻ Khảm chứa hào Âm trong lòng . Cho nên mới bảo 2 quẻ ấy là 2 quẻ “ đắc thiên địa chi trung “ cầm đầu cho các quẻ bàn về nhân sự ở hạ kinh .
Đến phần cuối cùng của hạ kinh , tức là nói đến phần chung kết của mọi sự vật , thì sao lại để 2 quẻ Kí Tế và Vị tế ? Là vì 2 quẻ này mới nói lên rõ rệt công dụng của 2 quẻ Khảm Li : Thuỷ Hoả Kí Tế và Hỏa Thủy Vị Tế .
Nhưng tại sao chấm dứt Kinh Dịch không để quẻ Kí Tế mà lại để quẻ Vị Tế ? Kí Tế là đã xong ; Vị Tế là chưa xong , cái gì đã xong thì là việc đã đến chỗ cùng tận , mà Dịch là biến , nếu lại có sự cùng tận thì sao có thể còn được gọi là Dịch nữa ?
Dịch không có chỗ cùng . Không có chỗ cùng , tức là chỗ nhà Thiền gọi là “ Ưng vô sở trụ “ còn Trang thì gọi là “ Vô hà hữu chi hương “ . Dịch chung cuộc là Hư Vô , là Thái Cực . Bởi vậy , học Dịch phải tìm cái Vô hạn , trong cái Hữu hạn . Đó là bài học thứ 6 của Dịch .
&&&&&&
Học Dịch rất cần nghiên cứu về vấn đề Tiên Thiên Hậu Thiên của Hà Đồ và Lạc Thư . Đó là để học cái đạo “ Nội Thánh Ngoại Vương “ rõ được cái thể và cái dụng của Dịch . Hai phần này liên đới bổ túc nhau để hoàn thành cái đạo xuất xử bất cứ ở trường hợp nào . Hà Đồ rất quan trọng trong cái đạo tu thân giải thoát . Lạc Thư rất quan trọng cho cái đạo xử thế “ Khai vật thành vụ “ và Tu , Tề , Trị , Bình .
Phần Lạc Thư vì vậy , chúng tôi sẽ dành cho nó riêng trong 1 quyển sách sau này để bàn về số học trong các khoa huyền bí chiêm nghiệm , nhan đề Đạo giáo đã được dự thảo từ lâu , và nay cũng đang sắp hoàn thành .
( sách này in 1969 - bây giờ 2007 ,gần 40 năm )
&&&&&&
Đó là những điều tạm xem là căn bản của Dịch , có thể vừa đủ để đi vào Kinh Dịch , mặc dù cũng còn rất nhiều chi tiết không kém quan trọng . Sau này , khi đi vào chi tiết của từng Hào , từng Quẻ sẽ lần lần nêu ra trong quyển Chu Dịch Huyền Giải , sắp được xuất bản nay mai nếu có phương tiện . Cái khó của Kinh Dịch , chẳng những ở những tư tưởng cô đọng vi huyền , lại còn ở văn tự . Văn tự Kinh Dịch là thứ văn tự đời Ân Chu , cho nên nghĩa chữ không thể dùng nghĩa chữ đời nay mà giải thích và hiểu biết .
Nếu lại không thông cổ tự , không rõ lễ chế của nền văn hoá cổ đại Trung Hoa cũng không làm sao giải nổi Kinh Dịch . Chúng tôi đã bỏ rất nhiều công phu trong việc nghiên cứu , nhưng bao giớ cũng thấy còn rất nhiều thiếu sót . Vì vậy đã bèn lâu không dám cho in, dù bản thảo đã viết xong cách đây có 30 năm . Hôm nay vì có nhiều bạn thanh niên đốc thúc , hoàn cảnh bắt buộc , chúng tôi liều lĩnh cho ra , với lòng mong ước sẽ được những bậc cao nhân chỉ giáo . ( tính tới bây giờ là 70 năm)
&&&&&&
Các bạn không nên tin rằng , sau khi đọc xong tập sách đại cương này , các bạn sẽ hiểu được tât cả những khoa áp dụng Dịch lí . Biết được đại cương những nguyên lí chung của Kinh Dịch là 1 việc , mà biết áp dụng nó trong các khoa lấy nó làm căn bản , lại là 1 việc khác ; Không còn dễ dàng như có nhiều người đã nghĩ . Đối với người Đông Phương ,Tri mà không Hành chưa phải là Chân Tri . Triết học Đông phương là 1 đạo sống .
Theo kinh nghiệm bản thân , chúng tôi nhận thấy có 2 cách nghiên cứu và học Dịch . Đây chỉ là vấn đề kinh nghiệm bản thân , chưa ắt có lợi cho người khác . Nhưng dù sao xin cứ thành thật trình bày gọi là góp thêm ý kiến . Hai cách học Dịch : 1 , là khởi từ trong mà ra ngoài ; 2 , là bắt từ ngoài mà vào trong . Cách thử 2 , tốn nhiều công nhưng thiết thực hơn .
Đành rằng đọc Dịch và học Dịch là phải đi ngay vào Dịch , đi ngay vào Kinh mà không nên đi ngay vào Truyện hay những sách bình giải về kinh Dịch , nhưng đó là phần của các bậc Thánh . Chúng ta với đầu óc bình thường không thể theo đường lối ấy , mặc dù sau cùng cũng phải quên nó để hiểu nó .
Chúng ta nên theo phương pháp thứ 2 là nghiên cứu nó song song với 1 bộ môn áp dụng nó như chánh trị , xã hội , tu thân xử thế , tâm lí , luận lí , địa lí , thiên văn và ngay cả những khoa mà nhà khoa học dè dặt ngày nay gọi là khoa học huyền bí , chỉ vì họ chưa hiểu rõ lí do bí hiểm của nó . Hoặc , các bạn nên tạo trước cho mình 1 hứng thú để cho sự nghiên cứu về Dịch không còn là 1 cái học khô khan trừu tượng nữa .
Chúng tôi muốn nói : các bạn cứ đi ngay vào 1 trong những môn học dùng Dịch làm nguyên tắc . Thuở nhỏ chúng tôi rất thích đọc sách của Trang Lão . Rối từ Trang Lão chúng tôi lại đi lần vào Đạo Giáo . Nhưng rồi càng ngày chúng tôi càng thấy mình hoang mang lạc lõng vì chúng tôi chưa hiểu gì cả đến thuyết Âm Dương . Âm Dương là căn bản của Đạo Giáo . Bấy giớ mới thấy cái học của mình thiếu căn bản : thiếu Dịch .
Đó là vì chúng tôi đi từ ngoài vào trong , tuy nhiên chính muốn hiểu Lão Trang mà phải cố công trì chí học Dịch không chán nản . Học Dịch bấy giờ không còn thấy khó nữa , nhờ sự hứng thú thích đọc Lão Trang nuôi được chí kiên nhẫn học cho kì được Dịch Kinh . Một sự may mắn khác ( không rõ có phải là may hay chẳng may ) , khi đang nghiên cứu Đạo Giáo , về những cái học chiêm nghiệm như Y , Bốc , Tinh , Tướng và ma thuật , chúng tôi gặp được thầy hay . Thấy chúng tôi , thực sự là cha nuôi của chúng tôi , 1 giang Đạo Sĩ khét tiếng miền Hậu Giang ( Long Xuyên ) rất thông Y Thuật .
Y thuật Đông phương đối với chúng tôi bấy giờ là 1 cái học hấp dẫn vô cùng . Lần này chúng tôi mới khám phá ra rằng Thầy chúng tôi cũng tinh thông cả Tiên Thuật . Bấy giờ mới rõ được câu này trong Nội Kinh : “ Y Đạo thông Tiên Đạo “ . Chúng tôi mới nhận thấy lời khuyên này của J . Lavier trong quyển Les Secrets du Yi King , là đúng . Phải có biết trước ít nhiều về Đạo Giáo mới có thể đọc , nhất là nghiên cứu và khai thác Dịch Kinh . Từ khi chúng tôi được bí truyền về những khoa Nhâm , Cầm , Độn , Giáp chúng tôi đọc Dịch thấy càng thêm hứng thú lạ , và sự hiểu biết của chúng tôi cả 2 bên càng ngày càng thêm tăng tiến mau lẹ .
Có 1 vài bạn thân chế nhạo chúng tôi sao lại học chi những khoa huyền bí mà họ đồng hoá với sự mê tín dị đoan . Thú thật , hiện giờ chúng tôi không còn mặc cảm gì nữa đối với các thứ học ấy . Trước hết óc tò mò của chúng tôi quá mạnh , không còn có 1 hiện tượng nào lạ xẩy ra trước mắt mà làm cho chúng tôi thản nhiên được . Và kế đó chúng tôi muốn thành thật với mình . Chúng tôi tin rằng : người mà hay thắc mắc đặt nhiều câu hỏi quá , có thể giống như người đần độn , nhưng mà kẻ suốt đời không bao giờ biết ngạc nhiên và đặt câu hỏi , kẻ ấy đành chịu làm kẻ đần độn suốt đời .
Tôi cho lới nói này của Albert Einstien rất xác đáng : Người mà không quen cảm thông với sự huyền bí , đã mất cả cái quan năng biết ngạc nhiên , biết say đắm trong nền tôn kính trước những sự huyền bí , con người ấy kể như 1 con người đã chết rồi . Huống chi với tình trạng khoa học tiến bộ mau lẹ gần như vượt bực ngày nay , kẻ nào còn nhân danh khoa học để miệt thị các khoa huyền bí là mê tín dị đoan , chính họ mới là lạc hậu , còn hơn những người mà họ cười là lạc hậu . Tôi cho rằng lời nhận xét này của bác sĩ Jules Régnault rất đáng nghiền ngẫm : Khoa học ngày nay phải chăng là 1 thứ huyền bí học bị lột bộ mặt huyền bí của nó .

&&&&&&

Dù sao , phần triết lí phải là phần chính của Dịch học , các môn học khác rồi sẽ đều là phù phiếm hay phụ thuộc . Sau khi đã dùng các môn học áp dụng Dịch để chiêm nghiệm ý nghĩa huyền bí của Dịch , lâu ngày chúng tôi đã bỏ lần các môn học phụ ấy , mà chỉ giữ lại phần tinh tuý là đạo tu thân xử thế tức là cái đạo Nội thánh ngoại Vương , theo Trang Lão .
Dịch là 1 bộ sách đa diện và vô tận , sau 1 thời gian khá lâu chúng tôi đã sống với nó trong từng hơi thở “ nhật dụng thường hành “ , thế mà vẫn thấy nó vòi vọi như non cao ; qua được đỉnh này lại thấy hiện ra sừng sững trước mặt trùng trùng nhiều đỉnh khác … Phải có sống nhiều , đọc Dịch mới thấy thú .
Lâm Ngữ Đường nói : Khổng Tử dặn : 50 tuổi có thể đọc được Kinh Dịch , tức là muốn nói , 45 tuổi cũng còn chưa thể đọc Kinh Dịch được . Phan Sào Nam về già mới nghiên cứu nổi Kinh Dịch .
Lão Tử bảo rất đúng : “ Thệ viết viễn , viễn viết phản “ . Tràn khắp là đi xa , đi xa là trở về . Cho nên học Dịch mà tán ra xa , thì xa mãi không bao giờ hết , càng ngày càng thêm phức tạp , có khi rồi lại quên gốc vì quá mải miết theo cái học trục vật . Cần phải biết đủ mà dừng lại ( tri túc tri chỉ ) , để mà trở về .
Đó là cứu cánh mục đích của những người học Đạo . Phần này chúng tôi đã trình trong quyển “ Tinh hoa Đạo học Đông phương “ . Biết đến cái đạo đi về , nên Dịch mới gọi là Dị ( dễ ) . Thật vậy , Dịch rất đơn giản , rất dễ dàng . Chỉ gồm trong 1 cái đồ , gọi là đồ Thái Cực , 1 cái hình tròn với 2 nghi đen trắng ôm ngoàm nhau 1 cách đồng đều , tượng trưng luật quân bình . Thật là tài tình .
Nhìn đồ Thái Cực ta thấy rõ cái Đạo đi ra ( thệ ) và cái Đạo đi về ( phản ) . Đạo đi ra bắt đầu từ Thái Cực qua Lưỡng Nghi , Tứ Tượng , Bát Quái . Còn Đạo đi về bắt từ Lưỡng Nghi trở về Thái Cực hay Thái Nhất . Đi ra là Đạo Nhị Nguyên . trở về là Đạo Nhất Nguyên . Có đi ra , rồi lại có đi về mới hoàn thành được trọn vẹn cái gọi là Nhất Âm nhất Dương chi vị Đạo .
Câu Các Hữu Thái Cực tóm được cái đạo Nhất Nguyên , con đường cuối cùng cuối mà cũng là Tinh Hoa Dịch Học .Dịch là Nhất Nguyên Luận . Ngày xưa Dương Quí Sơn đến thămThiêm Quí Lỗ . Quí Sơn hỏi Quí Lỗ về Kinh Dịch , Quí Sơn lấy 1 tờ giấy trắng , vẽ 1 cái vòng tròn , lấy mực bôi đen lên 1 nửa , cười bảo : đó là
Dịch .
&&&&&&&