KINH DỊCH CHƯƠNG 4.2

Dịch Học Tinh Hoa – Thu Giang Nguyễn Duy Cần
Chương 4 .2
TRUNG CHÁNH :
Ở quẻ Kiền , Văn ngôn có câu ; Đại tai Kiền hồ ! Cương Kiện Trung Chánh . ( Lớn thay quẻ Kiền ! Cứng bền trung chánh ) .
Có thể nói 2 chữ Trung Chánh là gồm nắm cả then chốt của Kinh Dịch.
Trương Kì Quân , trong : Trung Hoa Ngũ Thiên Niên Sử , có viết : Dịch giả hà dã ! Trung chánh nhi dĩ kĩ ! Sử thiên hạ chi bất trung , quy chi vu trung . Sử thiên hạ chi bất chánh quy chi vu chánh . Trung chánh lập nhi vạn vật nhi vạn biến thông .
Dịch là gì ? là Trung Chánh mà thôi vậy ! Khiến cho việc trong thiên hạ không trung trở về chỗ trung . Khiến cho việc trong thiên hạ không chánh trở về chỗ chánh . Trung chánh mà lập lại đặng rồi , thì cuộc biến hoá của vạn vật được thông vậy .
Nói cho đúng , trong vạn sự vạn vật , không có sự vật gì là không trung , không có sự vật gì là không chánh . Nghĩa là trong những sự bất trung bất chánh đều đã có sự trung chánh của nó rồi . Cho nên mới nói : Không có gì là không quân bình , ngay trong những điều xẩy ra không quân bình , thực sự là những quân bình tạm đang tìm cách lập quân bình chung của sự sự vật vật trên đời . Hay nói 1 cách khác , chính ngay trong những sự vật mất quân bình ta mới thấy rõ luật Quân bình của Trời Đất .
Cái Trung cái Chánh ấy là cái trọng tâm , cái trọng lực khiến cho cặp Âm Dương không bao giờ rời nhau được , vạn sự vạn vật không bao giờ dừng biến hoá .
Hệ từ thượng truyện viết : Biến hoá giả , tiến thoái chi tượng dã . ( Biến hoá là cái tượng tiến và thối ). Nhất hạp nhất tịch vị chi biến , vãng lai bất cùng vị chi thông . ( 1 mớ 1 đóng gọi là biến , qua lại không cùng gọi là thông ).
Hai chữ tiến thôi và vãng lai chỉ cho ta thấy cái động của đạo , không phải là cái động đi về 1 chiều , mà là cái động 2 chiều thuận và nghịch . Tất cả đều bị cái luật Trung Chánh nắm giữ không cho thiên hẳn 1 bên nào : thiên về Âm hay thiên về Dương . Đó là cái luật Phản Phục , 1 cái luật thường hằng bất biến , như trước đây đã có nói qua . Cái luật Trung ấy có thể tượng trưng ở cái trọng tâm bất dịch của 1 cái đòng đưa ( quả lắc ) , nó là luật Quân Bình .
Hào từ quẻ Thái có câu : Vô bình bất bí , vô vãng bất phục . ( không bao giờ có sự bằng phẳng mà không có sự chênh lệch , không bao giờ có sự đi qua mà không có sự trở lại . Nghĩa là trong các sự biến hoá của sự vật , không bao giờ có quân bình , nhưng chính vì sự thiếu quân bình mà luôn luôn có quân bình . Hay nói 1 cách khác , quân bình là 1 định luật vô hình ( hay siêu hình ) .
Tuy không thấy nó làm gì cả , mà chính nó ngự trị và chỉ huy tất cả mọi động tác trên đời . Nói theo nhà Lão , nó Vô vi nhi vô bất vi . Sự vật trên đời mà bình , không còn chênh lệch nữa , thì nước không chảy , mây không bay …vạn sự vạn vật sẽ đều ngưng đọng cả . Đó là cảnh chết . Bởi vậy Lão Tử đã dùng hình ảnh của Nước để tượng trưng Đạo ( hay luật quân bình ) rất khéo và rất khêu gợi .
Hào từ quẻ Phục có câu : Phản phục kì Đạo , thất nhật lai phục , thiên hành dã … Phục , kì kiến thiên địa chi tâm hồ ! ( Phản phục là Đạo , 7 ngày trở lại …đó là sự vận hành của Trời . Hiện tượng Phục cho ta thấy rõ cái Tâm của Trời Đất . )
Nói thiên địa chi tâm là nói đến cái đạo Trung Chánh của Trời Đất Âm Dương . Vì nhờ có cái Trung ấy nắm giữ mà 2 lẽ Âm Dương không thể rời ra . Ở Thoán truyện Hạ có viết : Nhật trung tắc trắc , nguyệt doanh tắc thực , thiên địa doanh hư dữ thời tiêu tức .
Mặt trời đứng bóng rồi thì xế , mặt trăng tròn rồi lại khuyết . Đạo của trời đất Âm Dương là đầy rồi vơi , cùng với thời gian mà tiêu ( mòn lần ) mà tức ( lớn dần ) .
Muốn hiểu cái lí của Trung , phải lấy quẻ Khiêm . Khiêm là cái khuynh hướng của vũ trụ vạn vật bao giờ cũng tìm lập lại quân bình đã mất . Quân bình đây , tức là Trung Chánh vậy .
Lời thoán của quẻ Khiêm có viết : Thiên địa khuy doanh nhi ích khiêm , địa đạo biến doanh nhi lưu khiêm , quỷ thần hại doanh nhi phúc khiêm , nhơn đạo ố doanh nhi háo khiêm .
Đạo Trời làm thiệt cho sự đầy mà làm ích cho Khiêm . Đạo Đất làm cho sự đầy biến đi mà làm hanh thông cho Khiêm . Quỷ thần làm hại cho sự đầy mà giáng phúc cho Khiêm , Đạo Người thì ghét sự đầy mà yêu thích Khiêm .
Dù là thiên đạo , địa đạo , nhơn đạo , quỷ thần … cũng đều ghét đầy mà ưa Khiêm . Nho hay Lão đều như Dịch đạo không ưa sự đầy , vì đầy thì đổ . Nhất là Lão Tử bao giờ cũng đề xướng sự Hậu Kì Thân , Bất cảm vi thiên hạ tiên . Làm căn bản trong vấn đề xử thế .
Lời Tượng quẻ Khiêm có viết : Địa trung hữu sơn : Khiêm , quân tử dĩ bầu đa ích quả , xứng vật bình thi .
Trong đất có núi , ấy là Khiêm , người quân tử theo đó mà bớt cỗ nhiều , thêm cỗ ít , cân lường sự vật để cho sự thi thố được thăng bằng .
Trình Di bàn về đoạn văn trên đây có viết : Không nói núi ở trong đất , mà nói trong đất có núi , là ý muốn nói rằng : trong chỗ thấp kém đã chứa sẵn cái cao cả của nó rồi … cho nên người quân tử xem đó để hễ thấy cao thì hạ xuống , thấy thấp thì nâng lên ,thấy rõ cái nghĩa : nén chỗ cao , nhấc chỗ thấp , bớt chỗ thái quá , thêm vào chỗ bất cập . Đem ra mà thi thố công việc thì rút bớt chỗ nhiều , bù vào chỗ ít … cân nhắc sự nhiều ít mà làm cho sự thi thố được đều nhau , mọi việc được thăng bằng .
Và phải chăng cũng là chỗ mà Lão Tử bảo : Thiên chi Đạo, kì du trương cung dư ? Cao giả ức chi , hạ giả cử chi , hữu dư giả tổn chi , bất túc giả bổ chi . Thiên chi Đạo : tổn hữu dư bổ bất túc .
Đạo trời ư? Khác nào cây cung mà giương lên : chỗ cao thì ép xuống ; chỗ thấp thì nâng lên . Có dư thì bớt đi , có bớt thì bù vào . Đạo của trời là : bớt chỗ dư , bù chỗ thiếu .
Như trước đây đã nói : Hào giả sự chi thời ; cho nên bàn đến chữ Thời , phải bàn đến chữ Hào .

&&&&&&

Ghi nhận :
Luật trời bao giờ cũng thế: bớt chỗ dư bù chỗ thiếu ! Mục đích là mưu cầu hạnh phúc cho nhân dân . Không cho giàu nghèo cách xa nhau , mà gây sự tranh dành chém giết nhau . Bất cứ 1 nước nào , cho dù tiến bộ , nhưng nếu sự phân cách giàu nghèo quá xa , rốt cuộc cũng đem đến sự bất ổn chiến tranh …Cho nên không nên vơ vét cho đầy túi tham , huống hồ là vơ vét đám dân nghèo .
Thế nhưng lòng tham con người bao giờ cũng thắng ! Nghĩa là thời nào cũng có sự phân hoá trầm trọng , đưa tới tranh đấu đầu rơi máu chảy …Nếu không sửa sai , thì loạn sẽ tới .
Thế mới có nói : hết loạn tới trị , và hết trị tới loạn . Trừ phi con người tất cả là Thánh . Không Tham Sân Si !

&&&&&&