KINH DỊCH CHƯƠNG 4.4

DỊCH HỌC TINH HOA – THU GIANG NGUYỄN DUY CẦN
CHƯƠNG 4.4
Tóm lại , luật Tương ứng tương cầu ở đây , gồm có mấy điểm quan trọng sau đây ;
&) Hai vật Tương cầu tương ứng bao giờ cũng phải có chỗ tương hợp , nghĩa là Đồng thanh , Đồng khí thì mới có thể giao cảm phối hợp với nhau mà lập thành quần loại . Nhưng phải cần đến chữ Thời mới thực hiện được .
&) Vật , thì có vật thuộc Âm , hoặc thuộc Dương . Có khi Âm tìm Âm , Dương tìm Dương ( đồng loại ) . Có khi Âm tìm Dương , Dương tìm Âm ( vì lẽ tương cầu tương ứng ) mà xa lìa đồng loại . Đó đều là do sự cấu tạo của tạo vật , của hoàn cảnh chung quanh tùy theo nhu cầu của mỗi lúc khác nhau mà sinh ra . Nhưng cho đúng lẽ , phải có 1 Âm 1 Dương mới tương ứng . bằng cả 2 thuần Âm hay thuần Dương thì không thể ứng .
( Âm ngộ Âm , Dương ngộ Dương , bất ứng . Âm ngộ Dương , Dương ngộ Âm hữu ứng )
&) Vật được Tương ứng tương cầu mà phối hợp với nhau , cũng còn chịu ảnh hưỡng của những vật chung quanh , gần hoặc xa , mà biến đổi nữa . Không có vật nào hoàn toàn độc lập cả . Mỗi quẻ có thể xem như 1 Vũ trụ nhỏ . Trong đó sự sự vật vật liên quan chặt chẽ không khác nào 1 đại Vũ trụ : Thiên nhơn tương hợp hay hợp nhất .
&) Phải lưu ý đến địa vị cũa mỗi hào ( mỗi vật ) trong quần loại của nó . Có khi nó đóng vai trò chủ động , hoặc vai trò bị động , hoặc vai trò liên lạc . Không thể bỏ qua mà không nhận định rõ những điều
ấy .
&) Các hào ( vật ) ấy ở thời kì sơ , ( đầu ), trung ( giữa ) , mạt ( cuối ) , đều có những trạng thái riêng của nó . Sự Tương cầu tương ứng ở mỗi thời kì đều có những đặc tính của thời kì ấy .
&) Lại còn phải lưu ý đến hoàn cảnh thích nghi , gồm tất cả các điều kiện chủ quan và khách quan của nội ngoại hợp lại , gọi chung là Thời Trung . Có thể gọi đó là cơ bản cốt yếu của Dịch .
Mỗi hiện tượng đều phải trải qua 6 Thời tức là đi đến chỗ cùng . Đến Cùng tất nhiên phải có Biến , nghĩa là Biến để tồn tại và hòa hợp đồng nhịp với toàn thể : Sinh sinh chi vị Dịch .

&&&

Ta cũng nên lưu ý đến 2 tính cách Âm và Dương trong các cuộc biến hóa .
Trước hết nên nhớ Âm và Dương là cặp Lưỡng Nhất nghĩa là không có cái nào sinh cái nào , cái nào có trước cái nào , mà cả 2 đồng sinh . Nhưng về công dụng , thì Dương xướng Âm họa . Trong các cuộc biến hóa , bất cứ là 1 hiện tượng nào cũng đều do Dương điều khiển , mà Âm thuận tùng . Dương đi đến đâu thì Âm theo đến đó , cũng như trong y học bảo : Khí dẫn Huyết , Huyết theo Khí vậy .
Dương và Âm không bao giờ bị tiêu diệt … cho nên lúc nào cũng có lúc phản phục . Ở quẻ Phục , có nói : Phục hanh cương phản . ( có phục thời mới hanh thông , vì có hào Dương phản hồi ). Chữ Cương đây ám chỉ Dương , Dương là chủ động , nên sự phản hồi phải do Dương khởi xướng thì mới hanh thông .
Ở quẻ Phục , Dương quy định , Âm thuận tùng . mới có cái luật : thất nhật lai phục . ( 7 ngày lại hồi phản ) . Một hiện tượng nào , như ta đã thấy , đều phải trải qua 6 thời kì , tức là đi đến nước cùng , đi đến 1 vận hay 1 hội , sang đến thời thứ 7 thì dĩ nhiên phải phản hồi . Không phản hồi khi đến mức cùng , thì phải bị tiêu diệt , nhưng Dịch không chấp nhận sự tiêu diệt : Vật bất khả dĩ chung tận …Vật vô bác tận chi lí . ( Vật không thể bị tiêu hủy đến cùng … không cò lí nào vật bị hủy hoại đến cùng ) .

&&&&

Ghi nhận :
Nhưng vẫn có nước Chiêm Thành , và dân Da đỏ Mỹ châu bị tiêu diệt ? thì sao ? Dịch không có ở những nước này ư ? Vì cùng mà không biến thì …?
Vì không biến hóa hòa hợp , mà cứng nhắc chống đối đến cùng chăng ?
Nói trong 1 nước , nếu chỉ có 1 phe phái , thì không lên xuống thuận nghịch mà tồn tại ? Khi tiêu diệt đối phương , thì tự ta cũng tiêu diệt ta luôn chăng ? Âm Dương phải hòa hợp mới sinh sinh bất tận ?
Luật trời vô cùng huyền bí !

&&&&

Muốn hiểu rõ sự phản phục của Âm , ta hãy xét qua 2 quẻ Trạch Thiên Quải và quẻ Thiên Phong Cấu . Còn suy về sự phản hồi của Dương , thì hãy xem qua 2 quẻ Bác và quẻ Phục . Dương cực Âm sinh , Âm cực Dương sinh .
_ _ . __
__ .__
__ . __
__ , __
__ , __
__ , __
__ , _ _

Quải ,Cấu .

&&&&
Quẻ Trạch Thiên Quải có nghĩa là Quyết ( trừ diệt dứt bỏ ) : Quải quyết dã , Cương quyết nhu dã ! Kiện nhi duyệt , quyết nhi hòa .
( Quải nghĩa là quyết , Cương quyết trừ mềm , Mạnh mà vui thuận , cho nên quyết mà hòa )
Ta thấy nơi quẻ Quải , 5 hào dương dồn đến đường cùng hào Âm vào Thượng lục . Âm đã đến cùng , không thể trường cửu mãi , nên phải biến và phản phục “ trở về gốc “ ( phục kì thủy ) trở lại ở nấc dưới hào sơ làm thành quẻ Cấu . Sự phục hồi này thực hiện được là nhờ ở sự gặp được Dương . Nghĩa là quẻ Quải đã biến thành quẻ Cấu , là nhờ Dương vui thuận , cho nên tuy quyết mà hòa . Kiện nhi duyệt , quyết nhi hòa .. Chữ Mạnh ( kiện ) đây là ám chỉ Dương .
Ở quẻ Cấu có câu : Cấu , ngộ dã . Nhu , ngộ cương dã …Thiên địa tương ngộ , phẩm vật hàm chương dã .
( Cấu , tức là gặp gỡ . Mềm ( âm ) mà gặp cứng ( dương ) …Trời đất ( dương và âm ) mà gặp nhau , thì vạn vật mới hiện rõ ra được ).
Âm và Dương gặp nhau trong sự hòa lạc ( hòa dịch , lạc dịch ). Quan hệ là ở chỗ ( hòa ) đó .
Như vậy vai trò của Âm và Dương là : Sinh sinh bất tận . Còn vai trò của Âm là làm cho sự vật hiện ra rõ ràng . Tuy vậy , không có Dương thì Hình cũng không thể hiện , mà không có Âm thì Khí cũng không thể biến má sinh sinh cho được . Hai bên đều phải nương tựa với nhau luôn .
Thử xét 2 quẻ Sơn Địa Bác và Địa Lôi Phục ta sẽ thấy rõ thêm điều đã nói trên .
Bác , Phục :
__ , _ _
_ _ , _ _
_ _ , _ _
_ _ ,_ _
_ _ , _ _
_ _ , __

Trong quẻ Bác , 5 hào Âm lấn hào Dương lên tận cùng . Dương suy nhược , phải bị hủy . Nhưng Dương bị mất ở hào Thượng Cửu để trở lại phục hồi ở dưới sơ hào , làm thành quẻ Phục . Đó là Tử rồi Sinh, Sinh rồi Tử , tức là chỗ mà Dịch gọi là :Sinh sinh chi vị Dịch . Cho nên mới nói : Phục , thì hanh thông , vì Dương được phản phục . ( Phục hanh , cương phản ) . Nghĩa là , phục sinh lại được là nhờ có Dương .
Dương không bao giờ bị diệt , mà Âm cũng không bao giờ mất . Dịch lí không chấp nhận có sự thủ tiêu đối phương để mà đơn phương tồn tại .
Cái Động cực nhỏ ở quẻ Phục , là cái Cơ mà trước đây đã nói . Đó là cái lẽ sống đầu tiên của các cuộc phục sinh trong Trời Đất .
Phục , kì kiến thiên địa chi tâm hồ . Do lẽ Phục mà hiểu thấy được cái Tâm của Trời Đất Âm Dương . Cho nên chả phải ở trong tịnh mà thấy được cái Tâm của Trời Đất , mà chính ở lẽ Phục , tức là nơi cái cơ động tế vi của sơ hào quẻ Phục mới thấy được cái Tâm của Trời Đất . Trình Di nói : Tự cổ Nho giả ngôn tĩnh kiến Thiên Địa chi Tâm , duy mỗ ngôn động nhi kiến Thiên Địa chi Tâm . ( quẻ Phục ).
(Từ xưa nhà Nho họ bảo có Tĩnh mới thấy được cái Tâm của Trời Đất , chỉ riêng có ta đây lại nói rắng chỉ có động mới thấy được cái Tâm của Trời Đất Âm Dương ).
Bởi vậy trong Thuyết Quái Truyện mới có nói : Vạn vật xuất hồ Chấn . Chấn là nội quái của quẻ Phục tức là ám chỉ Dương phục sinh ở hào sơ quẻ Phục . Hào Dương ấy gọi là Cơ . Cho nên Đạo Dịch là Động , không phải Tịnh . Nhưng Động mà không loạn : Ngôn thiên địa chi chí động nhi bất khả dĩ loạn dã .
Cái khó ở Dịch là đây : Tịnh mà không phải hoàn toàn Tịnh tuyệt đối , còn Động không phải là Động vô cương kỉ .

&&&&&&